Üst Menu
Search
Generic filters

Ana Menu

KİMLİK TESPİT VE KİMLİK BİLDİRME İŞLEMLERİ

 

                                                                    Ziyaettin KAYGUSUZ

                                                                         Emniyet Amiri

                                                     Olay Yeri İnceleme ve Kimlik Tespit Şb. Md. V.

                                                                  Erzurum Emniyet Müdürlüğü

          

Günümüzde suçlulukla mücadelede yalnız kolluk güçlerinin  önleyici tedbirleri ile yapmış olduğu teknik çalışmalar suçların önlenmesinde yeterli olmamaktadır. Bilgi ve beyin mücadelesi de gerekmektedir. Hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygılı bir yapılanmada, suç ve suçlular ile mücadele ederken, bilgi çağının gerektirdiği evrensel belli kriterlerden yararlanılması gerekmektedir.

Günümüz teknolojik gelişmelerine paralel olarak haberleşme, ulaşım, ve teknik imkanların gelişmesi, sanayileşmenin hızlanması gibi faktörlerin etkisi ile sosyal hareketliliğin artması neticesinde basit yapılı olaylar yerini daha karmaşık ve daha organize olaylara bırakmıştır. Güvenlik güçlerinin görevi, gelişen ve değişen koşullarda da vatandaşların huzur ve  güvenlik içinde yaşamalarını sağlamaktır. Bu konuda,  ”kimlik tespit” ve “kimlik bildirme” işlemlerinin önemi büyüktür.

Bir bilgisizi kanıtlarla yenmek olanaksızdır” William G.Mc.Adoo ‘ nın sözü, kanıtın ve bilginin ne kadar  önemli olduğunu bir kez daha bize hatırlatmaktadır. Çünkü, modern devlet yapısında ve çağımız anlayışında “delilden sonuca gitme” nin önemi her platformda dile getirilmektedir. Uluslararası mahkemelerde de somut ve maddi delil olmadan dava kazanmanın pek de  mümkün olmadığı görülmektedir. Masum kişilerin aklanması, gerçek suçluların tespit edilmesi kadar önemlidir.

Meydana gelen bir olayda,  olay yeri inceleme uzmanlarınca yapılan teknik çalışmalar neticesi veya soruşturma birimlerince tespit edilen fail veya faillerin yakalanılabilmesi için, kimlik bildirme yükümlülüğü gereği gibi yapılmış olması halinde, failin ikametgah adresi veya geçici kaldığı konaklama yerleri bilgisayar ortamında tespit edilerek yakalanmaları kısa sürede sağlanabilecektir. Çünkü “geciken adalet, adalet değildir” prensibi insan hakları açısından önemli bir kavramdır. Geç yakalanan failin, yakalanana kadar bir çok suçu işleme veya işlediği suç delillerini ortadan kaldırma ihtimali bulunmaktadır. 

Kimlik bildirme işlemlerinin usulüne uygun olarak yapılması, hizmet verimini artıracaktır. Kimlik bildirme işlemlerinde, yasal olarak yükümlülük yüklenilen resmi ve özel kişi ve kurumların işlemlerini kontrol ve kayıt altına alınmasında belki de en önemli görevi  köy ve mahalle muhtarları ile bölge karakolları yapmaktadır. 

Bu konuda oldukça geniş bir düzenleme yapılan 1774 Sayılı Kimlik Bildirme Kanunun amacı, kimin nerede olduğunu bilmek, suç ve suçluları izlemek, nüfus hareketleri hakkında ve özellikle turizm ve turistlere ilişkin istatistiki bilgilere zamanında sahip olmak şeklinde özetlenebilir.(1)

1774 Sayılı Kimlik Bildirme Kanunu  kapsamı çok geniş tutulmuş, uygulama yeri olarak;  özel yada resmi  (askeri tesisler dışında) her türlü konaklama, dinlenme, bakım ve tedavi tesisleri, sağlık yerleri, otel, han, pansiyon, bekar odaları, dini ve hayır kurumlarının sosyal tesisleri, konutlarda geçici veya sürekli olarak kalanları, oturanları, çalışanları ve ayrılanları, kamp, kamping ve her türlü sosyal tesislerin sorumlu işletmecileri, bu yerlerde barınan yerli ve yabancı herkesin kimliklerini saptamak, geliş ve ayrılış kayıtlarını usulüne uygun olarak tutmak, gerektiğinde genel kolluk görevlilerinin incelemelerine hazır bulundurmak zorundadırlar. Aynı Kanunun Ek 1maddesinde belirtilen özel veya resmi, her türlü konaklama tesislerden Bakanlar Kurulunca belirlenecek olanlar, tespit ve ilan tarihinden itibaren 3 yıl içerisinde tüm kayıtlarını bilgisayarda tutmak ve bilgisayar terminallerini aynı kolluk kuvvetlerinin bilgisayar terminallerine bağlamak zorundadır. Aynı kanunun 17. Maddesinde, belirtilen hükümlere aykırı hareket edenlere para cezası öngörülmektedir.

Kimlik bildirme mevzuatına bakıldığında, konu amaca uygun olarak detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Üzülerek söylemeliyiz ki, uygulamaya bakıldığında konunun mevzuata uygun şekilde yapılamadığı görülmektedir.

Yapılan çalışmalarda başarılı olabilmek için, iyi bir planlama, oto kontrol sisteminin kurulması, konu ile ilgili zengin bir veri arşivi, teknolojik araç-gereç ile nitelikli personele ihtiyaç duyulmaktadır. Klasik soruşturma ve çalışma yöntemleriyle bireysel ve örgütlü suçlulukla mücadelenin artık yetersiz olduğu bilinmektedir. Polisin yeniden yapılanmasında, polise çağın normlarına uygun ihtisaslaşmalara gidilmesi, suçlulukla mücadelede daha nitelikli personel kazandırılması önemli bir aşamadır.

  

Kişilerin kimliklerini kanıtlama yükümlülükleri, kendilerine aittir. Kimliği belli olmayan kişi, polis açısından şüpheli bir kişidir. Kolluğun, suçu önlemek amacıyla şüphelendiği kişileri veya meydana gelen bir olaydaki faillerin  kimlik tespiti için, mevzuatın kendisine vermiş olduğu yetkileri kullanarak (Parmak izi, avuç izi almak, fotoğraf çekmek vb) teknik yöntemlerle kimlik tespiti yapabilmektedirler.

Kimlik tespit işlemlerinin, idari ve adli boyutu olduğunu düşünebiliriz. Sadece müracaat halinde veya idari bir işlem için kimlik tespitinin ilgili resmi bir makamda onaylanarak, kimlik bilgileri  düzenlenmektedir. Adli boyutundaki kimlik tespit işlemlerinde ise, mahkeme veya hazırlık soruşturma aşamasında, failin tespitinde veya  şüpheli kişinin gerçek kimliğini tespitte, teknik usul ve çalışmalar ile mevcut bilgi kayıtları kullanılarak yapılmaktadır.

-1-

-2-

 

Kimlik tespit işlemleri genel olarak, Olay Yeri İnceleme ve Kimlik Tespit  Şubeleri, Kriminal Laboratuarlar ile Adlı Tıp Kurumları ve Nüfus Müdürlüklerinden yararlanılarak yapılmaktadır.

Kriminalistik“Petit Robert” sözlüğünde “Suçu ve suçluyu ortaya çıkarmak için bütün polisiye yöntemlerin kullanılması” olarak tanımlanılmaktadır.Vatandaşların özel ve resmi alandaki idari işlemleri ile suç ve suçlularla mücadelede, suçların aydınlatılması ve suçluların yakalanmasında kimlik tespitinin önemi büyüktür.

 

Polis kimlik tespiti için olay yeri inceleme ile ilgili çalışmalarında;

a-Ölü veya yaşayan kişinin kimliğinin tespiti

b-Olay yeri incelemesi ve delillerin toplanması

c-Delillerin Laboratuarlarda incelenmesi ve rapor tanzimi gibi işlemler yapmaktadır.

 

Poliste “Kimlik Tespit” amacıyla kullanılan yöntemler genel olarak şunlardır;

a-Fiziki Tespit (Bakarak fiziksel özelliklerini tespit)

b-Gözle Tespit (Görgü tanıklarının tarifi  üzerine tespit-eşkal çizimi)

c-Fotoğraf ile Tespit

d-Bireysel tanımlayıcı izler yardımı ile tespit (Parmak izi, avuç izi, diş izi, kulak izi, göz ve iris tanımlama v.b. ile tespit)

e-Vücut sıvıları yardımı ile tespit (DNA, vb. ile tespit)

 

Kimliği belli olmayan cesetlerde kimlik tespit işlemleri için; (Yetkili kişiler vasıtasıyla)

a-Eşkal bilgileri doldurulur.

b-Parmak izleri alınır.

c-Fotoğrafı çekilir.

d-DNA çalışması için vücut sıvısı, gerektiğinde çürümüş veya yanmış cesetlerden doku  örneği vb alınır.

 

Halen ülkemizde, bireysel tanımlayıcı izlerden; parmak izi ile yakın zamanda oluşturulan avuç izi arşivi bulunmaktadır. Vücut sıvılarında ise Adlı Tıp ve KriminalLaboratuarlarda, DNA arşivi oluşturma çalışmalarının devam ettiği bilinmektedir. Ancak bu konuda, yasal düzenlemeye ihtiyaç duyulmaktadır. Kriminal Laboratuarlarda, vücut sıvıları, kıl gibi bulguların analiz sonuçları, mukayese amacıyla genelde bir yıl bekletildiği bilinmektedir.

Olay yeri inceleme ve kriminal kısımlarınca yapılan teknik çalışmalar neticesinde, sadece fail tespitinde değil, kimlik tespit işlemleri de yapılmaktadır. Bu çalışmaların eksiksiz yapılması halinde  kimliği belli olamayan kimseler ile  olay failleri  büyük oranda tespit edilebilecektir. Deprem ve tren-uçak kazası gibi büyük felaketlerde kimlik tespitinin zorluğu daha iyi ortaya çıkmaktadır.

Kimlik tespitte, eldeki kişinin mevcut bilgileri ile kayıtlı bilgilerinin karşılaştırılması yapılabilmekte iken, faili meçhul bir olayın araştırılmasında teknik inceleme neticesinde elde edilen kriminal bilgiler ile failin tespiti işlemlerini içerisine almaktadır.Burada önemli olan arşiv bilgisi ile veri tabanlarının zengin olmasıdır. Çünkü olayla ilgili delil bulunmuş ancak arşivde kaydı yok ise bekletmeye alınarak tespiti istenilen zamanda mümkün olamamaktadır.

Çağımızın normlarına uygun branşlaşma ve ülkemizdeki polisin yeniden yapılanmasında merkezi düzenlemelerin önemi büyüktür. Silah ruhsatı alma, açılması izne bağlı yerler, av teskeresi alma gibi konularda talepte bulunan şahıslarla ilgili yapılan tahkikatların uzun sürmesini ve vatandaşların mağdur duruma düşmelerini önlemek için Asayiş Daire Başkanlığınca 0122 nolu Genelge hazırlanarak, Bakanlıkça 81 ile dağıtımı yapılmıştır. Bu genelge ile belirtilen işlemlerde, şube ve karakollarda yapılan tahkikatlar kaldırılarak, sadece müracaat edilen yerdeki Genel Bilgi Toplama (GBT) kısımlarından kaydı sorularak vatandaşların mağdur olmaları büyük oranda önlenmiştir. Ayrıca yukarıda bahsedildiği gibi Kimlik Bildirme Kanunu ve ilgili yönetmeliğe göre kaydının yapılıp yapılmadığını belirtir İkamet İlmühaberi istenmektedir. İstenilen bu belgenin tüm kurumlarımızca da istenmesi, Kimlik Bildirme mevzuatının tam olarak uygulanmasında büyük yarar sağlayacaktır. 

Belediye, Nüfus Müdürlükleri, Vergi Daireleri, Tapu ve Kadastro Müdürlükleri, Telecom, Tedaş, Emniyet, Dernekler, Özel ve Resmi Kuruluşlar, Köy ve Mahalle Muhtarlıkları gibi yerlerde  bulunan kimlik kayıtlarının birbirleriyle aynı  olması için, bilgisayar ortamında oto-kontrol sistemi ile kontrollerinin yapılması gerekmektedir. Örneğin, herkesin bir vatandaşlık numarası, vergi numarası, banka numarası olması gibi düzenleme yapılarak olabilecek olumsuzlukların önüne geçilmiş olacaktır.

 -3-

Alman şairi Goethe “bir şeyi sevmeden onu anlayamazsınız” sözü evrensel bir değer taşımaktadır. Kimlik bildirme yükümlülüklerinin, vatandaşlarca gönüllü ve sevilerek yapılması, özel ve resmi makamlarca teşvik ve takibinin sağlanarak ihtiyaç halinde aranan veya tahkikatı yapılan kişilere zamanında ulaşılması, sahtecilik ve yalan beyanın önüne geçilerek toplumda huzur ve güvenin sağlanmasında  önemli katkı sağlamış olacaktır.

Muhtarlar, vatandaşlara ikamet ilmühaberi yerine, “Kimlik Bildirme Formu” vermeleri halinde bazı sakıncalarında önüne geçilerek, hem muhtar ve polis kayıtlarında sahte işlemlerin önüne geçilmesini hem de kimlik bildirmenin tam olarak işlerlik kazanmasını  sağlayabilecektir.

Vatandaşların 1774 S.K. kapsamında resmi kurum ve kuruluşlardan olacak taleplerini ikamet keyfiyetlerine göre istemeleri gerekmektedir.Bu talepleri yerine getirilmesine ikamet ettikleri muhtarlık ve mahalle genel kolluk örgütüne yaptıkları konut ve işyeri açma bildirimlerine göre karşılanmaktadır. Haksız taleplerin önüne geçilebilmesi ancak kayıtların sağlıklı tutulması ile mümkün olabilecektir. Örneğin, bazı mesleklerde büro açılacak yer için ikamet şartı aranmaktadır.

Kimlik bildirmede yapılan GBT sorgusunun, resmi-özel kişi ve kurumlardan gelen tüm bilgilerin, bilgisayar ortamında yapılması için, trafik, pasaport, ehliyet, yeşil kart, güvenlik, mali durum tahkikatı, trafik kazalarında, misafir gelen ve konaklama yapılanların kurum içi ve dışı tahkikatların, ikametgah ilmühaberi isteyenlerin, silah ruhsat, herhangi bir konu için dilekçe verenlerin, işyeri açanların, polisçe gözlem altına alınan şüphelilerin, bilgi istek formu veya mesaj formu ile birlikte GBT’den sorularak hem vatandaşların mağduriyetlerinin önlenmesi, hem de yasaya uygun davranışlar kazandırılmış olacaktır. 

Kolluğun tuttuğu sicil, parmak izi, fotoğraf ve diğer bilgi kayıtları, kimlik bildirmeye göre çok daha az olduğunu görmekteyiz. Çünkü adli bir olaya karışmış veya belli işlemler için başvuran kişilerden bilgi alınabilmekte iken, kimlik bildirmede ise tüm vatandaşların kimlik  bilgi ve adreslerini verme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu da kimlik bildirmenin sağlıklı yapılması halinde oluşturulacak veri kayıtlarının ne kadar önemli olduğunu bize göstermektedir.

Eğitim, teknoloji ve nitelikli personel, her alanda kaliteyi artırmanın en önemli öğeleridir. Günümüz bilgi çağında, artık personel sayısının çokluğu değil, nitelikli ve deneyimli personelin hizmetin tüm alanlarına yayılması ile hizmet kalitesi artmış olacaktır.

Yapılan araştırmalar göstermektedir ki, kimlik tespit ve kimlik bildirme işlemlerinde düzenlenen mevzuatın, uygulanmasında bazı eksiklikler görülmektedir. Ülkemizde, günümüz şartlarında bu işlemlerin tam olarak yürütülmesi mevcut durumla tam olarak  mümkün görülmemektedir. Bu nedenle bu işlemlere en önemli katkıyı belki de diğer Kamu ve Özel Kuruluşlarının bu konuda önerilen işlemleri yapma ve takibi  ile mümkün olabilecektir.

Vatandaşların su, elektrik, çevre temizlik vergisi, emlak vergisi, işyeri açma, telefon bağlatma , nüfus kayıt işlemleri, kooperatif kurma sureti ile inşaat yaptırma işlemleri, okul kayıt işlemleri, veteriner ve tarım ile ilgili işlemler, ticari araç tescil talebinde bulunup ticari taşımacılık yapmak isteyen şahısların bu talepleri esnasında öncelikle Mahalle Muhtarları ile Mahalli Karakola, konut ve işyeri formlarını verip vermedikleri hususunda belge istenmesi halinde ilgililerin Kurumlar arasındaki kayıtları takip etmek yada geriye dönüşlü ilgililerin adreslerine ulaşılması kolaylığı sağlayacağından ilgili Kurumlarca 1774 Sayılı yasaya göre “Kimlik bildiriminde bulunup, bulunmadıkları” araştırılarak taleplerin yerine getirilmesi yasanın uygulanmasında önemli bir katkı sağlamış olacaktır. 

Kimlik tespit ve kimlik bildirme işlemlerinde yeniden yapılanmanın önemli bir bölümünü içeren,  sahtesi zor yapılan, herkesin vatandaşlık numarası ve arkasında parmak izinin bulunduğu kimlik kartlarının çıkartılması çalışmalarının biran önce bitirilerek Nüfus Müdürlüklerince dağıtılmalıdır. Kimlik bildirmede olduğu gibi  herkesin bir vatandaşlık numarası olması ile de  birçok olumsuzluk ortadan kalkmış olacaktır.

İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Müdürü Prof. Sevil ATASOY; “DNA, suçluyu bulma, faili meçhul olaylarda, uçak kazası ve patlama gibi toplu ölümlerde, kimlik tespiti açısından çok önemli rol oynar. Türkiye’de süratle bir DNA Banka Yasası çıkarılması gerekir. Ayrıca, Avrupa ile uyum yasaları açısından da bu bir zorunluluktur. Pek çok ülkede de belli başlı suçları işleyenlerle ilgili bankalar bulunuyor” (2) diyerek yetkililerin dikkatini çekmektedir.

Polisin yapmış olduğu görevin hassasiyeti, her olay ve durumda daha dikkatli hareket etmesini gerektirmektedir. Adeta polisin yapmış olduğu faaliyetleri, kendisi ve vatandaş açısından, silgi kullanılmadan yapılan resme benzetebiliriz.

-4-

Bir toplumda, huzur ve güvenliğin sağlanmasını sadece polisten beklemek yanlış olacaktır. Toplumu oluşturan tüm birey, kurum ve kuruluşların, kamu düzenini sağlamak için bilgi çağı kriterlerinden yararlanılarak belirlenen kurallara uymaları, uymayanlar için  güvenlik güçlerine yardımcı olmaları hayati önem kazanmaktadır. 

Kimlik tespit işlemleri için mevcut yasal düzenlemeler ile hizmet birimlerinin  günümüz koşul ve teknolojisine uygun mevzuat ve yeniden yapılanma çalışmaları bir an önce bitirilmelidir. Özellikle, bilgisayar teknolojisini her alanda kullanılması, tahkikatlara bakma, DNA arşivini oluşturma, olay yerlerinde uzman çalıştırma, delil örneği alma ve toplama, otopside uzman polis bulundurma, delil teslim zinciri gibi bir çok teknik alanda yeniden düzenlemeye ihtiyaç duyulmaktadır. Buna karşın,  Kimlik Bildirme işlemleri için mevcut yasal düzenlemenin amaca uygun olabilecek şekilde geniş düzenlendiği, ancak uygulamada tam olarak uygulanmadığından kontrol, denetim  ve takibinin yukarıda önerilen şekillerde veya tespit edilecek yeni yöntemler kullanılarak  mevzuata uygun olarak yapılması, ülkemizde huzur ve güven ortamının sağlanması ve planlı şekilde hareket edilmesinde belki de en önemli  katkıyı sağlamış olacaktır.

 

ERZURUM-2002

Yararlanılan Kaynaklar :

(1)Polis Meslek Mevzuatı, Yılmaz YAŞAR

    Ankara-2001 Sayfa 309

(2)Hürriyet Gazetesi –    Ekim-2001

    Muharrem AYDIN’ın Haber Yazısı