A.B.D.’DE UYUŞTURUCU İLE MÜCADELEDE GİZLİ GÖREVLİ KULLANILMASI

Giriş

Polisiye hizmetler genel olarak dört ana kategoride incelenmektedir. Birincisi, açık ve aldatıcı olmayan işler. Polisin mağdurlar, tanıklar vb tarafından rapor edilen suçlara cevap olarak harekete geçtiği geleneksel polislik bu kategoride yer almaktadır. İkincisi, açık ve aldatıcı işler. Örneğin, bir şüphelinin suçunu itiraf etmesi için  polis tarafından aldatılmaya çalışılması. Üçüncüsü, gizli ve aldatıcı olmayan polislik. Örneğin, sabit gözetleme hizmetleri bu kategoride sayılabilir. Son olarak, hem gizli hem de aldatıcı polislik sayılmakta ve çoğu gizli görevli operasyonları bu kategoride yer almaktadır.

Geleneksel olarak, kolluk güçleri görevlerini yerine getirirken olaylara karşı reaktif, yani bir olaya tepki olarak veya proaktif, yani henüz suç oluşmadan, veya her iki yaklaşımı birden kullanarak hareket etmektedirler. Genel olarak, saldırı, cinayet ve tecavüz gibi kolluk güçlerine bildirilmesi beklenen suç türleri için reaktif yaklaşım kullanılmaktadır. Ancak, kumar, uyuşturucu ve fuhuş gibi mağduru olduğu halde polise ifade vermek istenmemesinden dolayı “mağduru olmayan suçlar” kabul edilen suç türleri ile mücadelede, kolluk güçlerinin kimliklerini gizlemeleri ve proaktif yaklaşım göstermeleri gerekmektedir. Bu durum da gizli görevli kullanma zorunluluğunu ortaya koymaktadır.

Bir polisin çalıştırılabileceği belki 50 değişik görev türü bulunmaktadır ve bu görevlerin büyük çoğunluğu resmi üniformalı görevlendirme ile ilgili olmaktadır. Resmi üniformalı olarak yürütülen polisiye hizmetlerin en göze çarpan istisnası ise gizli görevli olarak yürütülen hizmetlerdir. Bu tür görevlendirme kolluk hizmetinin en çok tartışılan kısmını da oluşturmaktadır. Çünkü, gizli görevli olarak çalıştırılacak kolluk görevlilerinde aranan başlıca karakteristik özellikleri arasında, toplum içerisinde çoğunluğun tasvip etmediği yalan söyleme, hilekarlık ve manipulasyon yapma türünden özellikler yer almaktadır.

Resmi üniformalı olarak görev yapmanın arkasında yatan gerekçe, bilgi toplamada karşılaşabilen engellerin ortadan kaldırılmasıdır. Yani, gözetleme, kulak misafiri olma, muhbir kullanma ve espiyonaj faaliyetleri gibi istihbarı bilgi toplama yöntemlerinden birisi de üniformalı polis kullanılmasıdır. Halbuki, gizli görevli adından da anlaşılacağı gibi gizlilik gerektirmektedir. Bir polis memurunun genelde hoş karşılanmadığı birtakım yerlere girebilmesine imkan vermektedir.   

Gizli görevli olarak çalışan bir polisin görevi iş çıkarmaktır. Başka bir ifade ile, sonu tutuklamaya gidecek bir iş çıkarabilmek için yeteri kadar bilgi toplamaktır. Amaç suç işleme nedeni veya suçlunun karakter özelliklerinden çok suçluyu tutuklamaya yeter derecede fiziksel delil elde etmektir. Bu tür olayların sonunda genellikle gizli görevli davacı konumunda olmakla ve olayın sonunda kimliği açığa çıkmaktadır.

Gizli Görevlilerin Seçimi

Birçok durumda gizli görevli olarak çalıştırılacak personel o birimde yeni başlamış olanlar arasından seçilmektedir. Nadiren, daha mesleğe ilk adımında bir kişi gizli görevli olarak belirlenebilmektedir. İlgili birim tarafından yürütülmekte olan bir operasyon olması halinde, ihtiyaç duyulan karaktere uygun bir yeni memur iş için biçilmiş kaftan olabilmektedir. Bazı durumlarda ise, farklı şehirlerde görev yapan memurlar tercih edilmekte, duruma göre yabancı dil bilen veya işin gereği farlı etnik kökenli veya çekici bayan görevli gerekebilmektedir.

Yeni ve tecrübesiz bir memurun gizli görevli olarak kullanılmasının en önemli nedeni bir polis gibi düşünen, görünen ve hareket eden birisinin tercih edilmemesidir. İstenilen şey hala bir sivil gibi düşünebilen bir görevlidir.

•     Gizli Görevli kullanımının iki temel kategorisi: derin maskeleme ve hafif maskeleme.

     o       Derin maskeleme

Derin maskeleme yöntemi ile çalışan bir gizli görevli rolünü gerçek anlamda yaşamaktadır. Bu görevli, gizli görevli konusunda çok tecrübeli biri olabileceği gibi, polis akademisinden yeni mezun genç bir polis de olabilmektedir.

            Henüz tipik bir polisin sahip olduğu ve polis olduklarını hemen belli eden özellikleri kazanmamış olduklarından bazı durumlarda yeni polisler tercih edilmektedir. Yeni polis kullanılmasının bir başka avantajı da, kazaen diğer polisler tarafından da tanınma olasılıklarının az olmasıdır.  

Derin maskeleme yönteminde gizli görevliye sahte bir kimlik düzenlenmekte ve ismi söylenildiğinde cevap vermeyi unutmaması için gerçek adı aynı soyadı farklı olacak şekilde kimlik düzenlenmektedir. Gizli görevli için bir özgeçmiş yaratılmakta, araştırıldığında teyit  edilebilecek şekilde ayarlamalar yapılmaktadır. Örneğin, bir işyerinde çalışıyor olarak düzenleme yapılmışsa, işyeri sahibi kendisine sorulduğunda orada çalıştığını teyit etmekle kalmayıp başkalarının da araştırma yapması halinde bu durumu polise bildirmesi sağlanılmaktadır. Gizli görevlinin sahte hayat hikayesi herhangi bir hataya karşı gerçeğine yakın olarak düzenlenebilir. Sonuç olarak, gizli görevli gerçek bir işte çalıştırılabilir, bir ev kiralanabilir ve rolünü günün 24 saati yaşayabilir.

Derin maskeleme operasyonları, herhangi bir güvenlik zafiyetine karşı  düzenleyen birim tarafından son derece gizlilik esaslarına uygun olarak yürütülür. Bu tür operasyonlar Quantico’da bulunan FBI Akademisi veya Federal Kolluk Gücü Akademisi gibi eğitim birimlerinin özel olarak ayrılmış büroları tarafından yürütülebilmektedir.

o       o       Hafif maskeleme

Hafif maskeleme yöntemi ile çalışan gizli görevli için de sahte kimlik düzenlenebilir

fakat çoğunlukla ailesi ile birlikte ve “gerçek” yaşamını (genellikle başka bir şehirde) sürdürmektedir. Bu tür görevler için narkotik polisi veya özel olarak eğitilmiş görevliler çağrılabilmektedir.

Gizli Görevli Çalışma Aşamaları

Bir gizli görevli çalışma sistemi ilk, orta ve son aşama olmak üzere üç aşamada incelenebilmektedir.

• ·        İlk Aşamalar

Bir gizli görevlinin uyuşturucu suç şebekesi içerisine sızdırılması, genellikle muhbirin kız arkadaşı/erkek arkadaşı olarak tanıştırılması ve zaman içerisinde muhbirden uzaklaşması şeklinde olmaktadır. Zamanla gizli görevlinin tek başına takıldığının ilgili taraflarca bilinmesi üzerine ikinci bir gizli görevli devreye girmekte ve birinci gizli görevlinin kız/erkek arkadaşı olarak tanıştırılmaktadır.

            İlk aşamalarda hedefler büyük suçlular veya satıcılardır. Daha sonra küçük çaptaki şüpheliler ve davada yardımcı olabilecek malzemelerin peşine düşülmektedir. Bazen daha küçük çaptaki şüphelilerin peşine düşülmeden de işin bitirilmesi veya sona erdirilmesi söz konusu olabilmektedir. Bu tür kararların çoğunun verilmesinde gizli görevlinin emniyeti önemli bir rol oynamaktadır.

            Gizli görevli olarak görevlendirilecek polisin eğitimi uyuşturucuların tanınması, terminoloji ve fiyatları hakkındaki kısa süreli kurslardan oluşmaktadır. Bazen bu kısa kurslara ceza hukuku ve ceza usul hukuku konuları da eklenmektedir. Gizli görevlinin sistematik olarak sürekli veya bir defada toptan olmak üzere topladığı delilleri teslim etmesi için bir sistem geliştirilmektedir.

• ·        Orta Aşamalar

Gizli görevlilere genel olarak kendi hayat hikayelerini yaratmaları için izin verilir ve içine girecekleri olayın türüne (uyuşturucu, kaçak mal, kumar, şiddet grupları) bağlı olmak üzere de bağlı bulundukları daireden destek gerekir.  Örneğin, bir gizli görevli için sahte belgeler veya bilgisayar kayıtları gerekebilir. Bu tür şeyler genellikle küçük olaylar için gerekmez. Yine, bir gizli görevlinin yer altı dünyası ile bağlantılı olduğunu veya içine sızdığı yasadışı gruba bağlılığını “kanıtlamak” için diğer polislerin yer aldığı birtakım düzmece olayların ayarlanması da gerekebilir.

            Düzmece olay gizli görevlinin kontrol edilmesi için de bir fırsat olabilmektedir. Operasyon zaman içerisinde ilerleme kaydettikçe kontrol ve sürekli gözetleme daha da zorlaşacağından, gizli görevli sık sık basılmakta ve faaliyetleri hakkında bilgi vermesi sağlanmaktadır. Böylece de idareciler gizli görevli için daha fazla kontrole ihtiyaç olup olmadığı hakkında fikir yürütebilmektedir.

• ·        Son Aşamalar

Bir noktada, gizli görevli perspektifini kaybetmeye ve bu tür işe duygusal olarak bağlanmaya başlamaktadır. Elbette bu gizli görevlinin şüphelilere duygusal olarak bağlanması ve bir polis olmaktan çok suçlu hale gelmesi anlamına gelmemektedir. Bu demektir ki, polis teşkilatı doğruluğunu koruyabilmek için bu tür görev ifa eden herkesi kontrol altında tutabilmeli ve yeri geldiğinde geri çağırarak diğer hizmet alanlarında da kendilerinden istifade edebilmelidir.

            Son aşamalarda tehlike ve yolunu şaşırma rol oynamaktadır. Belirli bir süre sonra gizli görevlilerde paranoya başlamakta ve sanki alınlarında “polis” yazdığını düşünmeye başlamaktadırlar. Gizli görev bittikten sonraki işlerinin devamı konusunda güvenlerini yitirmeye ve endişe duymaya başlamaktadırlar. Karşılaştıkları bazı şeyler ve yaşadıkları tehlikeler karşısında sık sık şaşkına döneceklerdir. Genellikle bu tür durumlarda kişisel güvenlikleri için kendi silahlarını taşıyor olacaklar veya gerçekte olan veya hayallerindeki tehlikeye karşı özel güvenlik önlemi almaya kalkacaklardır.

            Bu aşamada, gizli görevli yasadışı bir işe karışma hayalleri kurmaya başlamıştır. Buna engel olamazlar çünkü bilinç altında bu ayartmaya yenik düşmektedirler. Bu tür problemler uyuşturucu konusunda daha da kötüleşmektedir, çünkü gizli görevlinin bazı uyuşturucuları içine çekmesi, yutması veya enjekte etmesi talep edilebilmektedir. Bu nedenle, sadece bağımlı olma riski olmayıp, sinirsel değişiklikler de meydana gelebilmektedir. Katılımcı-gözlem uygulamalarına katılan herkesin ortama uyma yani onlardan birisi olma riski bulunmaktadır ve bu durumdan kurtulabilmek için muazzam bir oto kontrol sistemine gerek duyulmaktadır.

            Çoğu gizli görevli, kimliklerinin açığa çıkmasıyla veya kimliklerinin açığa çıktığına dair endişelerini ilk defa beyan ettiklerinde veya sıradan bir polis olarak çalışmayı istediklerinde görevlerini sona erdirirler. Gizli görevli amirleri genellikle bu tür talebi olan bir polisi gizli göreve devam etmeye ikna etmeye çalışmaz. Birçok daire gizli görevi sona eren polislerin diğer rutin görevlere uyum sağlayabilmeleri için kendilerini sorgulayabilecekleri bir süre tanımaktadır.

Gizli Görevlilerin Kimliğinin Ortaya Çıkmasının Engellenmesi

            Nasıl ki bazı polislerin suçluları tanımada esrarengiz kabiliyetleri varsa, bazı suçluların da gizli görevlileri tanımada esrarengiz kabiliyetleri bulunmaktadır. Herhangi bir uyuşturucu satıcısını otomatikman şüphelendirecek iki şey  şunlardır:

1.      1.      Tanıdıkları müşterileri tarafından uyuşturucu almak isteyen yabancıların tanıştırılması,

2.      2.      Küçük çaptaki kullanıcıların birden bire büyük miktarda uyuşturucu almak istemeleri.

Büyük miktarda uyuşturucu almak istemenin arkasında yatan fikir sokak satıcılarının “bağlantıları” ile irtibata geçmelerini sağlamaktır.

            Birçok profesyonel suçlu kendilerinin muhbir olmaları için polisin teşebbüs edebileceğinin farkındadır ve buna da hazırdır. Küçük çaptaki satıcılar uyuşturucu bağımlısı olabilmekte, orta seviyedekiler genelde bağımlı olmamaktadırlar. Üst seviye suçlular ise çok nadiren hata yapmaktadırlar.

            Bu nedenle, gizli görevli operasyonlarında ele geçirilen şüphelilerin bir çoğunu düşük seviyeli satıcılar veya aptalca hata yapan ara bağlantılar oluşturmaktadır. Hemen hemen her zaman yapılan hatalar alkollüyken, uyuşturucunun etkisindeyken veya bir şekilde yorgun haldeyken yapılmaktadır. Bu durumda iken dahi, suçlular gizli görevlinin hayat hikayesini test etmeye yönelik teşebbüste bulanabilmektedir. En çok kontrol edilen  iki şey aile geçmişi ve iş hayatı olmaktadır.

            Gizli görevlinin giyiniş tarzı ve kullandığı araba da önemli bir yer tutmaktadır. Uyuşturucu bağımlılarının giydiği kıyafetler sürekli kilo kaybettiklerinden genelde üzerlerine uymamaktadır. Buna karşın birçok gizli görevlinin kıyafeti bu tarz giyinmeye uymamaktadır. Sadece özensiz giyinmekte ve kendilerince sokak kıyafeti giymektedirler. Daha yeni bırakılmış gibi görünen sakal  da kendilerini ele verebilmektedir. Gizli görevlinin kullandığı araç genelde çok bakımlı olmaktadır. Bir uyuşturucu bağımlısının kullandığı aracın ise genelde üç farklı ölçüde lastiği, içerisinde dağınık vaziyette hamburger poşetleri ve arkada bağırmakta olan çocuklar olmaktadır.

            Gizli görevlinin gözlerinin ele verdiği durumlar da olabilmektedir. Gözleri çok fazla hayat dolu olmakta ve geceleri bile güneş gözlüğü takmaktadırlar. Diğer taraftan, bir uyuşturucu bağımlısı mazoşist bir şekilde takmaları gerektiği halde güneş gözlüğü takmamakta ve sanki günlerce uyumamış gibi gözleri içine gömülmüş görünmektedir. 

            Gizli görevlinin asıl kimliğini ele veren diğer davranışlar arasında fiyat konusunda aşırı emin davranma, bir alış-veriş esnasında sürekli telefon görüşmesi yapma, almak için aşırı hevesli olma, alış-veriş karşılığı sex önerme, aşırı bir aşina olma hali sergileme ve aşırı bir konuya yabancı olma hali  sayılabilmektedir.

Muhbir Kullanımı

Özellikle organize suçlarla mücadelede görevli kolluk güçlerinin gizli görevli olarak çalıştırılmalarının ve teknik takip yöntemleri kullanmalarının yanı sıra, etkin mücadele için muhbir kullanmaları da gerekmektedir.

Muhbirlerin çoğunluğu, suç örgütleri hakkında verdikleri bilgiler karşılığında kolluk güçlerinden bir tür korunma bekleyen sabıkalı kişilerden oluşmaktadır. Özellikle karmaşık yapıya sahip suç örgütleri ile mücadelede etkili olabilmek için, müstesna yetenekler ve eğitim gerekmektedir. Örneğin, beyaz yaka suçları olarak kabul edilen  suç türleri oldukça eğitimli ve saygın kişiler tarafından işlenmektedir.  Bu tür suçlarda şiddet yerine teknik bilgiler kullanılmakta ve kolluk güçlerinin de buna bağlı olarak silah yerine muhbir kullanmalarını gerektirmektedir.

Muhbir, kolluk hizmetlerinde kullanılan belki de en değerli araç olmaktadır. Bir muhbir elde etmenin çeşitli yolları mevcuttur:

• ·        Kendiliğinden gelme. Bu tür kişiler hedef şebekenin inancını yitirmiş veya ters huylu üyeleridir ve çeşitli nedenlerden dolayı gönüllü olarak yardımcı olmayı isterler. Bir gruba iyi niyet besleyerek katılmış ve aşırı radikal yöntemlerin uygulandığını görmesi üzerine bu durumdan rahatsızlık duymuş olabilirler. Veya, grup içerisinde liderlik arayışına girmiş fakat önemsenmemiş olabilirler ve kendilerini küçük görenlerden intikam alma heveslisi olabilirler. Veya, romantizm de dahil olmak üzere kişisel nedenlerden dolayı grup içerisindeki bir kişiye karşı intikam almayı düşünen çılgın birisi de olabilir.
• ·        İpuçları. Potansiyel muhbir düşüncesiz bir şekilde yaptıkları illegal işlerden konuşurken bir başkası tarafından duyulabilir ve bu kişi tarafından bilgi verilmesi sonucu polisin bilgisi olabilir. Polis bu muhtemel muhbir ile irtibata geçerek onu işbirliği için ikna etmeye çalışabilir.
• ·        Anlaşma usulü. Ciddi bir uyuşturucu suçundan yakalanan bir kişi daha hafif bir ceza alabilmek için bir şebeke içine sızarak yasadışı faaliyetleri hakkında bilgi vermek amacıyla polis ile anlaşma yoluna gidebilir. Bu yöntemden sıkça uyuşturucu baskınlarında yararlanılmaktadır.
• ·        Kayıtlı eleman. Bilinen bir hedef şebekenin bir üyesinin kayıtlı eleman olarak kullanılması için polis girişimde bulunabilir. Bu işlem genellikle o şahsın zafiyetlerini bulabilmek amacıyla özgeçmişinin araştırılması ile başlamaktadır. Zayıf karakterli olduğu anlaşılan bir şahıs işbirliğini kabul edene kadar polis tarafından yoğun bir şekilde ikna çabalarına maruz bırakabilir. Şahsın eşine yönelik olarak yaklaşımda bulunulabilir. Kişinin işini kaybetmesi veya çocukları ile ilgili üstü kapalı tehditler başarılı sonuçlar doğurabilir. Yine muhbir olmasına çalışılan kişinin anne ve babasından da yararlanılabilir. Bu yöntem özellikle şahıs anne ve babasına maddi yönden bağımlı durumda olan bir öğrenci ise işe yarayabilir.
• ·        Daha önce hiç yakalanmamış kişiler veya gençler. Daha önce hiç yakalanmamış kişiler veya gençler ailelerinden yoğun bir şekilde etkilenmektedirler. Bu da onların muhbir olarak çalıştırılmasında tecrübeli şahıslara oranla daha yatkın olmalarını sağlamaktadır.

Gizli Görevli Kullanımının Birtakım Sakıncaları

            Gizli görevli kullanımının muhbir kullanımında da olduğu gibi birtakım sakıncaları bulunmaktadır. Bir gizli görevli faaliyetinin suçun daha da büyümesine yol açtığı durumlardan bazıları aşağıdaki gibidir:

• ·        Yasadışı malların (uyuşturucuların) alış-satışı için veya yasadışı hizmetler için bir pazar oluşmasına ve dolaylı olarak diğer yasadışı faaliyetler için sermaye oluşturulmasına neden olabilir.
• ·        Suç işlemek için fikir ve motif oluşturabilir.
• ·        Gizli görevli faaliyetleri zorlama, gözdağı verme, hilekarlık veya suç işleme gibi bir amacı olmayan bir kimsenin ikna edilmesini gerektirebilir.
• ·        Normalde yasadışı işlere eğilimi olmayan bir kimseyi ayartma gibi bir durum söz konusu olabilir.
• ·        Bir suçun işlenmesi için gerekli olan bazı şeyler gizli görevli tarafından tedarik edilebilmektedir.
• ·        Gizli görevli veya muhbir için yasadışı birtakım işlere imkan veren ortam gizli fırsatlar yaratılabilir.
• ·        Gizli görevli faaliyetleri muhbire karşı intikam için şiddet eylemlerine neden olabilir.

Son olarak, gizli görevli operasyonunun hedefi olmayan şahıslara karşı çeşitli suçların

işlenmesinde teşvik edici olabilmektedir.

Gizli görevli kullanımının özellikle de muhbir ile birlikte gizli görevli çalıştırmanın da çeşitli sakıncaları vardır. Gizli görevli ile birlikte muhbir kullanmanın getirdiği en önemli problemlerden birisi, gizli görevli olarak çalışan kolluk görevlisinin muhbirle birlikte çalışması, zamanın büyük çoğunluğunu onunla birlikte geçirmesi ve buna bağlı olarak da aralarında olması gereken bir tür işveren/işçi ilişkisi yerine, arkadaş hatta ortak gibi hareket etmeye başlamalarıdır. Bu durumun da kolluk görevlisinin kendisine teklif edilen rüşveti kabul etmesine veya muhbirin rakip gördüğü suç örgütlerine ağırlık vererek icraatlarını çok göstermeye yönelik davranışlara yönelmesine neden olabilmektedir. 

Sonuç

            Sonuç olarak gizli görevli ve muhbir özellikle belirli suç türleriyle mücadelede çok önemli bir yer tutmaktadır. Ancak, bu tür faaliyetlerin yürütülmesinde, yukarıda verilen bilgilerden de anlaşılacağı gibi dikkat edilmesi gereken birtakım hususlar da bulunmaktadır.        

            Polis ve muhbir, hiçbir şekilde bir suçun işlenmesinde danışmanlık yapmamalı, teşvik edici olmamalı veya suçun işlenmesinde gerekli malzemeleri tedarik etmemelidir. Bir muhbirin birtakım şahısların suç işleme niyetlerine dair polise bilgi vermesi ve muhbirin o işte kullanılmak istenilmesi halinde, muhbirin kullanılması için aşağıdaki hususlar yerine getirilmelidir:

• ·        Suçun planlanmasında ve işlenmesinde aktif olarak rol almamalıdır.
• ·        Operasyonda çok küçük bir rol oynamalıdır.
• ·        Muhbirin kullanılmasının, herhangi bir şahsa veya mala karşı zarar verilmeden önce asıl suçluların işine mani olunması ve onların ele geçirilmesi için çok önemli bir rolü olmalıdır.

Muhbir, ne olursa olsun bir ajan provakatör olarak çalışamayacağı konusunda yani başkalarını suç işlemeye teşvik edemeyeceği konusunda uyarılmalı vetalimatlandırılmalıdır.  

KAYNAKLAR:

Abadinsky, H. (1990). Organized Crime. Nelson-Hall Inc. Chicago.

Andrew L-T Choo, Manda Mellors. Undercover Police Operations And What The Suspect Said (or Didn’t Say). http://webjcli.ncl.ac.uk/articles2/choo2.html

Bladow, J. (1994). Mind: Good Guys as Bad Guys. http://www.texshare.edu/ovidweb/

16 (8): 12.1994 May

Keve, P. W. (1995). Crime Control and Justice in America: Searching for Facts and Answers. Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.

Marx, G T (1988) Undercover: Police Surveillance in America (Berkeley: University of California Press).

Miller, G. (1987). “Observations on Police Undercover Work” Criminology 25:27-46. http://faculty.ncwc.edu/toconnor/205/205lect08a.htm

Moore, M. H. & Trojanowicz, R.C. (1988). Perspectives on Policing: Corporate Strategies for Policing. http://www.communitypolicing.org/planning/hayward/policing.html

Police Undercover Operations. 1985.  Ecodefense:  A Field Guide to Monkeywreching,

http://security.resist.ca/personal/informants2.shtml