TOPLU FELAKETLERDE OLAYLARA İLK MÜDAHELE VE 911 SİSTEMİ

         Dr. Turgay SÖYLEMEZ

                 Emniyet Amiri

     Ankara Eğitim Şube Müdürlüğü

28 Mart-5 Mayıs tarihleri arasında Amerika’nın Newmexico eyaletinde katılmış olduğum “Anti-Terrorısm Assistance ” Terörle Mücadeleye Yardım programı çerçevesinde, Kitlesel Felaketlerde Acil Önleme ve Müdahale konulu kursla ilgili edindiğim izlenimleri meslektaşlarımla paylaşmak istiyorum.

      Kurs toplu zayiatların yaşandığı, deprem, yangın, sel, terörist saldırılar, ölümlü ve yaralamalı zincirleme trafik kazaları gibi olaylarda, olaya müdahale, olay yerinin yönetimi, mağdurların hangilerine öncelikle müdahale edilmesi gerektiği, İlkyardımların sistemli olarak yapılması, hastaların hastanelere sevklerinin sağlanması, nükleer, kimyasal, biyolojik saldırılara karşı müdahale teknikleri gibi  önemli ve hayati konuları ihtiva ediyordu.

      Ülkemizde toplu felaketlerin (deprem, yangın, sel, terörist saldırılar, trafik kazaları gibi) sıkça yaşandığı bilinen bir gerçektir. Bu nedenle  bir çok Dünya  ülkesinin  başarıyla uygulamakta olduğu  toplu felaketlerde müdahale tarzlarının ülkemizde de uygulanabilirliğinin tartışılması ve  bu müdahale tarzlarının daha da geliştirilmesi gerekmektedir.

      Genel olarak toplu felaket olaylarında izlenen yöntemler;

1-Olayın haber alınması

2-Olay mahalline intikal

3-Triyaj (öncelik belirleme)

4-Treatment (tedavi)

5-Transport (taşıma)

  olarak sıralanabilir.

    1-Olayın haber alınması: Toplu bir felaket durumunda vatandaş 911 no’lu telefonu arayarak ihbarda bulunur. 911 Sisteminde yer alan, polis, itfaiye ve sağlık ekipleri tarafından alınan ihbarlar anında değerlendirilir. Şehir planı ile ekiplerin konumunu gösteren dijital haritalarda, olay yeri ve ekiplerin konumu tespit edilerek, olayın mahiyetine göre olay yerine ne kadar kuvvetin gitmesi gerektiğine anında karar verilir ve bu bilgiler her bir ekip tarafından kendi birimlerine iletilir.

Bu aşamada, içinde, o yerin Belediye başkanı yada Mülki amiri ile Emniyet, itfaiye ve sağlık birimlerinin amirlerinin bulunduğu Kriz Merkezi oluşturulur. Kriz merkezi olayın sevk ve idaresinden sorumludur

2-Olay mahalline intikal: Haberi alan birimler hemen  olay mahalline doğru seyir haline geçmektedir. İtfaiye için özel bir sinyalizasyon sistemi geliştirmiş olup ışıklı kavşaklarda herhangi bir bekleme söz konusu olmamaktadır. Genellikle bizde olduğu gibi ilk olarak polis ekipleri olay yerine intikal ederek çevre güvenliği almakta, olayın mahiyetine göre gerekirse olay yerinde ikinci bir bomba ihtimaline karşı bomba uzmanları ile koordineli hareket edilmektedir. Olayın mahiyeti ne olursa olsun olay yerine hem polis hem itfaiye hem sağlık ekipleri gitmektedir. Örneğin bir kaza anında İtfaiye tarafından araç içerisinde sıkışmış olan kazazedeye anında müdahale edilmekte ve bizdeki gibi kurtarma trajedileri yaşanmamaktadır. Ayrıca  meraklı vatandaşların kurtarma işlemlerine müdahalesi önlenmekte ve olay mahallinden uzak tutulmaktadır.

3-Triyaj (öncelik belirleme): Olay yerine gelen ilk ekip, olay yerinin güvenli olduğundan emin olduktan sonra triyajişlemine geçmekte, yarası hafif olan kazazedelere olay mahallinden uzaklaşmaları gerektiği belirtilmektedir. Triyaj işlemini 911 sisteminde yer alan (polis, itfaiye, sağlıkçı) üç birim de yapabilmektedir. Öncelikle hastaların hayati fonksiyonları, solunum, kalp atışı, nabız durumlarını kontrol edilmekte ve bu işlem her hasta için ortalama 30-40 saniye sürmektedir. İlk yardım konusunda eğitimli olan polis ve itfaiye birimleri normal bir insanın solunum ve nabzının ne olması gerektiğini iyi bilmektedir. Örneğin yetişkin bir insanda solunum dakikada 20- 30, nabız 60 ile 100, tansiyon 80-120 arasındadır. Hayati göstergelerin belirlenmesinde çabuk hareket etme esas olduğundan 15 saniyelik sürede nabız ve solunum kontrol edilerek 4 ile çarpılarak 1 dakikalık göstergeler hesaplanmaktadır. Örneğin hastanın nabzı 15 saniyede 20 olarak ölçülmüşse 4 ile çarpılıp 80 olarak hesaplanmakta ve zamandan tasarruf edilerek diğer hastalara da en kısa zamanda ulaşılmaktadır. Bu işlemler yapılırken eldiven maske ve gözlük kullanılarak hastalara müdahale edilmektedir. Triyaj işleminde atardamar kanaması olan hastalara da ilk müdahale yapılarak kanamanın durdurulması sağlanmaktadır. Ayrıca olay yerine giden ekipler dijital fotoğraf makinasıylaolay yerinin fotoğraflarını çekmektedir. Kazazede öldü ise  koluna siyah bir kurdele, çok ağır yaralı ise kırmızı kurdele, biraz daha hafif ise sarı, ayakta tedavisi gerekenlerde ise yeşil kurdele takılmakta ve dolayısıyla olay yerine gelen diğer sağlık ekiplerine öncelikle hangi hastaya müdahale etmeleri  gerektiği konusunda kolaylık sağlanmaktadır. Olay yerine gelen sağlık ekipleri hayati fonksiyonları olmayan kişilerle ilgilenmeden, ilk olarak kırmızı kurdele bağlı olan hastaların tedavi işlemlerine başlamaktadır.

Kriz Merkezince tesbit edilen mork görevlilerince ölen kişilerin kimlik tesbiti yapılarak yakınlarına bilgi verilir. Olay yeri şehre uzak bir bölgede ise klimalı tır araçları bile mork olarak kullanılmaktadır. Ölen kazazedeler için de bir form geliştirilmiş olup bir tanesi cesedin üzerine bir tanesi ceset torbasına bir tanesi de morga gönderilmekte dolayısıyla karışıklığa meydan verilmemekte cesetlerin sahiplerine hatasız bir şekilde teslimi sağlanmaktadır

4-Treatment (tedavi): Olay mahalline yakın  güvenli ve hastaların kolayca taşınabileceği bir yer tedavi (ilkyardım) alanı olarak seçilmektedir. İlk olarak kırmızı kurdele takılı hastalar tedavi alanına taşınıp tedavileri bittikten sonra sarı ve yeşil kurdeleli hastaların tedavileri yapılmaktadır. Her hasta için ayrı ayrı hazırlanan formlarda, hastanın renk kodu, kimlik bilgileri, olayın olduğu andan itibaren belirli aralıklarla alınmış olan solunum, nabız, tansiyon gibi göstergeleri, müdahalecinin adı soyadı, halen herhangi bir ilaç kullanıp kullanmadığı ile arkalı önlü çizilmiş basit bir insan suleti üzerinde hastanın yaralarının neresinde olduğu işaretlenir. Bu form hasta ile birlikte hastaneye gönderilir ve hastanede bu formu alan doktorun, hastanın durumunun iyiye mi yoksa kötüye mi gittiği hakkında bilgi sahibi olması sağlanır.

5- Transport (taşıma): Olay yerine gelen polis, itfaiye, ambulans yada iş makinaları, sıçrama noktası tabir edilen güvenli ve olay yerine yakın bir bölgede bekletilir. Tedavi işlemleri bittikten sonra hastaların taşınması işlemine geçilir. Bu süreç içerisinde olay yerinde bulunan her birimde aynı frekansı kullanan telsizli birer amir bulunur ve koordine bu şekilde sağlanır. Taşıma işlemi kırmızı hastalardan başlamak kaydıyla ambulanslarla yapılır. Yürüyebilen hastalar polis yada otobüs gibi araçlarla daha önceden kriz merkezince belirlenen hastanelere sevk edilir.

      Olaya müdahele eden ekipler olay yerindeki iz ve delillerin kaybolmamasına büyük bir özen göstermektedir. Ayrıca olay mahalli bizde olduğu gibi hemen şeritlerle çevrilerek olay yerine girişler engellenmektedir. Tüm işlemler bittikten sonra olay yerinin eski halini alması için çalışmalar yapılmakta birim amirlerince olay sonunda toplantı yapılarak yapılan eksiklikler yada hatalar bundan sonraki olaylara ışık tutması açısından değerlendirilmektedir.

      Nükleer, Biyolojik ve kimyasal silahlarla saldırıların söz konusu olduğu durumlarda özel dizayn edilmiş elbise maske ve eldivenlerle olaya müdahale edilmektedir. Olayın olduğu alan sıcak bölge, tedavinin yapılacağı alan soğuk bölge, ikisinin arasında kalan alan da ılık bölge olarak adlandırılır. Hastalara ilk yardım yapılmadan önce, sıcak bölgeden soğuk bölgeyegeçişte yer alan ılık bölgede Dekontaminasyon denilen arındırma işleminin yapılması gerekmektedir. Bu işlemde hasta itfaiye tarafından oluşturulan kabinlerde yıkanır. Gerekirse iç çamaşırları kalmak kaydıyla elbiselerinden arındırılır. Dekontaminasyonişlemi bittikten sonra hastalar soğuk bölgeye alınarak tedavilerine başlanır. Olayda kullanılan kimyevi maddenin ne olduğudedektörlerle ölçülebilmektedir.

      5 haftalık kurs süresince genel hatlarıyla kursun ana temasını sizlere ifade etmeye çalıştım. Ülkemizde de 911 gibi bir sistemin oluşturulmasının faydalı olabileceğini düşünmekteyim. 155,110,112,154,156 gibi birimler tek merkezde toplanmasının ve kazalara ilk müdahale eden Trafik, adli olaylara müdahele eden Asayiş, toplumsal olaylara müdahale eden Çevik kuvvet gibi birimlerimizin böyle bir eğitim almasının ve gerekli teçhizatlara sahip olmasının faydalı olacağı kanaatindeyim. Kriz-afet yönetimi,sivil savunma ve Emasya planlarında bu hususların dikkate alınarak, toplu felaketlerde ortak hareket tarzının belirlenmesinin ve ileriye yönelik birtakım yeniliklerin getirilmesinin faydalı olacağını düşünüyorum.