Üst Menu
Search
Generic filters

Ana Menu

Tanzimat’tan Günümüze Polis

image001

Tanzimat öncesi dönemde Osmanlı İmparatorluğunun son derece geniş topraklara sahip olması ve bu topraklarda devletin varlığının hissettirilmesi gerekliliği, asayiş ve güvenliğin önemini daha da artırmaktaydı. Bölgesel derebeyliklerin yarattıkları problemler Osmanlı’da büyük bir iç güvenlik sorununa sebebiyet veriyordu.[1] Bu iç güvenlik problemini gidermede büyük rol oynayan Osmanlıdaki polis teşkilatının temelleri, Nadir Özbek’in araştırmalarına göre, 1802 yıllarında Nizam-ı Cedid Ortaları ve 1830’ların ortalarında oluşturulmuş olan Asakir-i Redif Taburlarının oldukları söylenebilir.[2] Bunun yanında bazı kaynaklar Osmanlı devletinde Polis teşkilatının temellerinin Tanzimat öncesi dönemde, devletin iç güvenliğini sağlamak amacıyla oluşturulmuş, ancak kendilerine ayrılan belli bölgelerde hizmet veren, dağınık zabıta birimlerine dayandıklarını ifade ederler.[3]

Temelleri bu denli eskiye dayanan bu teşkilatın önemi 18. yüzyılın sonları, 19. yüzyılın başlarında, Osmanlı’da artan merkezîleşme ihtiyacı nedeniyle daha da önem kazanmıştır. Aynı zamanda, bilimsel, ekonomik ve askeri alanlarda Avrupa’nın hızlı gelişimini yakalamak amacıyla yapılan Tanzimat dönemi reformları dâhilinde, iç güvenliği sağlamak, modernizasyon sürecinin rahatlıkla yürütülebilmesi ve toplumda birliğin sağlanabilmesi amacıyla Osmanlı İmparatorluğu’nda ‘Zaptiye’ birimlerinin rolünü ön plana çıkarmıştır. Polis teşkilatının günümüzdeki yapısına benzer bir yapılandırmaya ancak Tanzimat Döneminde yapılan reformlarla gelinmiştir. Bu birimler paramiliter polis örgütü olan ‘Asakir-i zaptiyelerdir.[4]

Yeniçeri ocağının kaldırılmasından sonra, geniş topraklarda hüküm süren Osmanlı’nın zabıta eksikliğini gidermek için öncelikle İstanbul’da bu polis birimine ihtiyaç duyulmuştur. Tanzimat reformları ile birlikte Osmanlı topraklarının iç güvenliğinden sorumlu olan ancak askeri birimler içerisinde yer alan bu Polis birimleri için 1845 ‘te kendilerine ait mevzuatı görüşüp hazırlamak üzere Polis Meclisi kurulmuştur.[5] Polis Meclisi’nin kurulma amacı “esbtab-ı emniyet-i mülkiyye ve istihsal-i hüsn-i zabıta-i belediyye niyyet-i ve hayriyyesi” olarak belirlenmiş ve İstanbul’un Galata-Beyoğlu bölgesinin güvenliğinden sorumlu oldukları açıklanmıştı.[6] Aynı zamanda bu yeni polis gücünün görev ve yetkilerini içeren kararnamenin hazırlanmasında “Paris Emniyet Müdürünün Görevlerini Düzenleyen Kararname” temel esas alınmıştı.[7] Polis Meclisinde görev alan polislere asayişi temininde kolaylık sağlamak için bir tercüman ile bir tabibin de eşlik etmesi öngörülmüştü.[8]

Polis Meclisinin (Zaptiye Meclisi) kuruluşlunun ardından, 1846‟da kurulan Zaptiye Müşirliği ile polis Serasker içerisindeki konumundan alınmış ve 1879’da Zaptiye Nezareti adı altında bir birim oluşturulmuştur.[9] Önceleri İstanbul’un asayiş ve güvenliğinden sorumlu olan Zaptiye Müşirliği, 1850’lerde sefaretlerin; güvenlik problemleri nedeniyle sözlü ve yazılı şikâyetlerini dile getirip, bulundukları bölgelerde de asayişin sağlanması amacıyla bir polis gücünün oluşturulması istekleri, bu birimlerin görev alanlarının genişlemesine ve İstanbul’un genel güvenliğinin tek bir merkezden yönetilmesine araç olmuştur.[10] Ayrıca, 1870’lerde özellikle Baklanlarda oluşan iç güvenlik problemleri, sosyal ve politik karışıklıkların artması ve milliyetçi söylemlerle köylü ayaklanmaları, 1880’de bölgesel güvenliği sağlamada etkin rol alan karakolların kurulması ihtiyacını doğurmuştur.[11]

1879 yılında Zaptiye Müşirliğinin yerini Zaptiye Nezareti almıştır.[12] Adı Zaptiye Nezareti olarak belirlenmiş bu birim, 1909 yılına kadar günümüzdeki Emniyet Genel Müdürlüğünün görev ve yetkilerini almış yani, asayişin tam olarak sağlanabilmesi adına, Osmanlının her tarafında kurulan polis teşkilatlılarının idaresini üstenmiştir.[13] Osmanlı bu birimlerin eğitimini önemsemiş ve yeni oluşturulmuş Zaptiye Nezaretindeki polislerin daha etkili bir şekilde çalışabilmeleri amacıyla 1889 yılında polis dershanesi açılmıştır.[14] Her ne kadar polis teşkilatında görev alacak kişiler okuma yazma bilgisine sahip olsalar da, polisin hukukî ve adlî bilgilerdeki eksikliği bu dershaneler aracıyla giderilmeye çalışılmıştır.[15] Başka bir kaynağa göre ise, kolej seviyesinde olan bu polis okulları ilk defa 1891 yılında açılmıştır.[16] İbrahim Caner Türk’e göre ise, ilk Polis Mektebi, Avrupalı tüccarların kendi güvenliklerini kendilerinin sağlaması yönündeki istekleri ve polis ve jandarma birimlerinin eğitilmesinde ısrar etmeleri üzerine 1907 yılında Selanik’te kurulmuştur.[17] 1908 yılında kapatılıp, 1909 yılında tekrar açılan bu okul Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra; Ulu Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün 15 Haziran 1938’de vermiş olduğu talimatıyla, Türkiye Cumhuriyeti’nin İlke ve Reformları dâhilinde, Anıttepe’deki Polis Enstitü binasında eğitim-öğretime tekrar açılmıştır.[18] Kökleri bu denli eskiye dayanan Polis Mektepleri, 2013 yılı verilerine göre 263.709 personeli ile 76.667.864 nüfuslu ülkemizin, şehirleşmiş %79’unun “şahıs, tasarruf emniyet ve mesken masuniyetini koruyan”, ülke iç güvenliğinden sorumlu eğitimli ve modern bir teşkilat haline gelmesinde büyük rol oynamıştır.

 Dİpnotlar

[1] Sönmez, Ali, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 24, No.37,2005 s.260

[2] Nadir Özbek, Policing the Countryside: Gendarmes of the Late 19th-Century Ottoman Empire (1876-1908), International Journal of Middle East Studies, Vol. 40, No. 1 (Feb., 2008), s.50

[3] İbrahim Caner TÜRK, Osmanlı Devleti’nde Polisin Mesleki Terbiyesine Müteallik Bir Talimat-I Mahsusa, EÜSBED 2013 [VI] 1, s.158

[4] Nadir Özbek, Policing the Countryside: Gendarmes of the Late 19th-Century Ottoman Empire (1876-1908), International Journal of Middle East Studies, Vol. 40, No. 1 (Feb., 2008), s.47

[5] Sönmez, Ali, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 24, No.37,2005 s.262

[6] Sönmez, Ali, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 24, No.37,2005 s.262

[7] a.g.e.,s.263

[8] a.g.e.,s.265

[9] Glen W. Swanson, The Ottoman Police, Journal of Contemporary History, Vol. 7, No. 1/2 (Jan. – Apr., 1972), Published by: Sage Publications, Ltd., s.253, Aksaray Polis Yüksek Meslek Okulu, Polis Teşkilatının Kuruluşu, http://www.aksaraypmyo.pol.tr/Sayfalar/Polis-Te%C5%9Fkilat%C4%B1n%C4%B1n-Kurulu%C5%9Fu.aspx

[10] Sönmez, Ali, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 24, No.37,2005 s.266

[11] Glen W. Swanson, The Ottoman Police, Journal of Contemporary History, Vol. 7, No. 1/2 (Jan. – Apr., 1972), pp. 243-260Published by: Sage Publications, Ltd., s.253

[12] İbrahim Caner TÜRK, Osmanlı Devleti’nde Polisin Mesleki Terbiyesine Müteallik Bir Talimat-I Mahsusa, EÜSBED 2013 [VI] 1, s.158

[13] a.g.e.,s.158

[14] İbrahim Caner TÜRK, Osmanlı Devleti’nde Polisin Mesleki Terbiyesine Müteallik Bir Talimat-I Mahsusa, EÜSBED 2013 [VI] 1, s.159

[15] a.g.e., s.159

[16] M. Vedat GÜRBÜZ, “Genesis of Turkish Nationalism” Belleten LXVII, Sayı: 249, Türk Tarih Kurumu, 2004, s.499

[17] İbrahim Caner TÜRK, Osmanlı Devleti’nde Polisin Mesleki Terbiyesine Müteallik Bir Talimat-I Mahsusa, EÜSBED 2013 [VI] 1, s.159

[18] a.g.e., s.160, Polis Koleji, Tarihçe, http://www.poliskoleji.pol.tr/Sayfalar/tarihce.aspx