İnternet Radyosu

Radyo sesle hayal kurduran ve bu hayalleri zihinde resimleştiren bir iletişim aracıdır. Ben ilkokulda okurken sabah ilk işim radyoyu açmaktı. Sabahları tarihi hikâyeler anlatılır ve canlandırılırdı. Hikâyeyi dinlemeden çıkmazdım.  Türkülerin hikâyesini de Bedia Akartürkün eşliğinde radyodan öğrendim. Birçok reklam cıngılına da radyodan aşinayım. Sözlerim yanlış anlaşılmasın “ Mefdanın ruhuna El Fatiha “ demeyeceğim. Bugün radyonun yeni halinden bahsedeceğim.

Radyonun haber ve bilgi verme, eğlendirme, dinlendirme, eğitme gibi yüklenmiş olduğu görevleri vardır bunun yanında radyo Türkiye’de yeniliklerin yayılmasında önemli bir misyonuda yerine getirmiştir. Atatürk devrimlerinin halka benimsetilmesinde radyonun önemli işlevler üstlendiği bilinmektedir. Bu yıllarda radyonun özellikle ‘Milli İktisat ve Tasarruf’ ve ‘Türk Dili’ alanlarında toplumu etkilediği söylenebilir.

Radyonun Türkiye’deki durumu ile ilgili yapılan bazı araştırmalardan sizlere bilgi vermek istiyorum. En çok izlenen/takip edilen Medya Organları arasında Televizyon  49,3 ; İnternet  21,5 ; Gazete 15,6. Radyo  6,3 ; Sinema 3,9; Kitap 3,4 buradan şunu anlıyoruz: Radyo çok dinlenmiyor ve Türk insanı çok okumuyor. En çok bilgi-enformasyon sağlanan medya organı olarak; Televizyon 46,3 ; internet  24,9 ; Gazete  18,5; Kitap  4,9;  Radyo 4,4 ; Sinema  1,0 bilgi almak içinde çok takip ettiğimiz bir medya mecrası değil.

Dünyadaki durumu da hiç iç açıcı gibi görünmüyor: Radyonun dünya genelindeki medya payı yüzde 5.9’dur. En yaygın olarak Latin Amerika’da yüzde 11.6, En az ise Kuzey Asya’da yüzde 2.2 kullanılmaktadır.

Radyo Niçin Dinlenir?

Kolay ulaşılır, hızlıdır ve dolaysızdır; Her konuda dakika dakika bilgi verme yeteneği vardır; daha çok insana daha kısa zamanda ulaşma gücüne sahiptir. Dinleyicisiyle etkili bir iletişim gerçekleştirirken, televizyon ve gazetelerin gerektirdiği özel dikkat seviyesine ihtiyaç duymaz. Size her yerde ulaşır: Mutfakta, iş yerinizde, sıkışık trafiğin ortasında, kuaför salonunda, kafeteryada… Tüm dikkatimizi ona vermemizi talep etmeden, yaşamımızı doldurup renklendirebilir. Kendisini dinlerken, başka işleri bir kenara bırakmamızı da istemez. Radyoda müzik dinlerken yemek yiyebilir, gazete okuyabilir, hatta arkadaşımızla sohbet edebiliriz. Üstelik, bize moral verir, hayatın türlü yönlerini anlamlandırmamızı sağlar.

Türkiye’de Radyo Dinleyici Profili

Türkiye’de yapılan araştırmaya göre; nüfusun yüzde 63’ü bir hafta içinde en az 5 dakika süre ile herhangi bir radyo dinliyor. Radyo dinlenme oranı yüzde 67 ile en fazla kentlerde dinleniyor. Kadınlar yüzde 68’lik oranla erkeklerden daha fazla radyo dinliyor. Radyo dinleme oranları 12–20 yaş arası yüzde 68,  21–30 yaş arası yüzde 67, 50 yaş üstü yüzde 50. Kalabalık ailelere gidildikçe radyo dinleme oranı artmakta ve yüzde 65’e ulaşmaktadır. En yüksek dinlenme oranı lise eğitim seviyesindedir. Öğrenci, ev kadını ve çalışmayanlar yüzde 68 ve 67 oranlarıyla genel ortalamanın üstünde radyo dinlemektedirler. Emekliler ise en son sırada yer alıyor. Evde, araba ve işyerlerine göre daha yüksek oranda radyo dinleniyor. Radyo dinleme zamanları en çok 11.00-13.00 saatleri arasında görülmekte, 11.00-11.30 arası zirveye ulaşmakta, 16.00-18.00 saatleri arasında düşmekte, 19.00’da tekrar artmaktadır.

RTÜK tarafından 3-15 Aralık 2009 tarihinde yapılan araştırmaya göre; radyoyu klasik radyo alıcılarından dinleyenlerin oranı 2007 yılında yüzde 88 iken 2009`da bu oran yüzde 64`e geriledi. Dinleyicilerin yüzde 18,4`ü mobil telefon ya da cep telefonu, yüzde 15`i internet, yüzde 14,5`i uydu, yüzde 12,9`u ise mp3 çalar ve ev sinema sistemleri gibi yeni teknolojik vasıtalar aracılığıyla radyo dinlenmekte. En uzun süre radyo dinleyenler günde ortalama 4,18 saatle Güneydoğulular, en az süreyle radyo dinleyenler ise Karadenizliler olduğu araştırmada ortaya çıkmıştır.

İnternet Radyosu

Gelişmiş ülkelerin yeni yayın tekniği olarak nitelenmesi  gereken internet yayıncılığı, radyo yayınları kadar televizyon yayıncılığı için de giderek yaygınlaşan bir teknoloji olma eğilimindedir. Bu teknoloji ile yapılan yayınlarda yerellik, bölgesellik, ulusallık kavramları kalkmakta, tüm dünya yayıncılığı kavramı gündeme gelmektedir.

İnternet yoluyla yapılan yayınlara, dünyanın her yerinden, tüm internet kullanıcılarının erişebilmesi küreselleşmenin farklı bir boyutunu da ortaya çıkarmıştır.

Yayıncılık anlamında düşünüldüğünde, yayın içerikleri yerel, bölgesel ya da ulusal kültür etkilerinden bağımsız değildir. Fakat bunların uluslar arası düzenle bütünleşmesi yeni bir olaydır. “İnternetin sağladığı olanaklar sayesinde insanların kolayca radyo kurup, kendilerini ifade etmelerinin çok kolaylaştığı da düşünüldüğünde ”küreyerelleşmenin önümüzdeki yıllarda nasıl bir boyutta ele alınması gerektiği oldukça merak uyandıran bir konudur.

Bugün tüm dünyada pek çok radyo yayını internet yolu ile verilmektedir. Ülkemizde ise yine pek çok (%98) özel radyo kanalı internet aracılığı ile de yayınlarını tüm dünyaya yayınlamaktadır.

İnternetin sunduğu bir başka avantaj, internetin hem eş zamanlı hem de eşzansız bir medya olanağı sunuyor olmasıdır. Örneğin; bir radyo programı yayınlıyorsunuz ve bu programı çok önemsediğinizden dolayı bir ya da iki tekrar program daha yayınlayabiliyorsunuz. internetteki iletişim dilerseniz senkronik dilerseniz asenkronik olarak işliyor. Yani istendiği zaman izlenebilen bir içeriği olanaklı hale getiriyor. İçeriğinizi bir sunucuya (server) yerleştiriyorsunuz ve onu isteyenler istedikleri zaman dinliyorlar. Bu mantıkla, öyle bir radyo programı tasarlayabilirsiniz ki, tamamen dinleyicinin kendi programını kendi yaptığı bir radyo olabilir bu.

Özgür bir pazar içinde, farklı görüş ve düşüncelerin yansıtıcısı olan iletişim araçları, değişik toplumsal grupların seslerinin duyurulmasında temel unsurlar olarak değerlendirilmektedir. Bu yolla iletişim araçları çatışan çıkarlar arasında anlaşma ve uzlaşma yoluyla toplumun ortak hedeflerinin gerçekleşmesine yardımcı olmaktadır.

İnternet radyoculuğunun küresel izlerkitlesinin, kültürlerin kaynaşmasına, yeni toplumsal grupların seslerine ve yeni pazarlara nedenolacağı akla gelebilir. Gelecekte internet yayıncılığının sağladığı tüm bu imkânların, uluslar arası toplum düzenine katkıda bulunacağı da söylenebilir. Ancak kültürler arası bu etkilenmenin, kültürel emperyalizm sonucu gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere doğru gerçekleşen sömürü sistemine dönüşmeyeceğine dair bir fikir yürütmek oldukça zordur.

Dünyada en hızlı gelişen medya olan internet, doğru hedef kitleye ulaşma ve interaktif iletişim kurma olanağı ile pazarlama için önemli bir iletişim aracı haline gelmiştir. Geleneksel mecralara göre hızlı geri dönüş ve etkinlik açısından daha ekonomik ve ölçeklenebilir hedefler sunan internet radyosu, 24 saat ve 365 gün mesajı hedef kitleye ulaştırıp, değiştirme olanağı sağlamaktadır.

İnternetin şuan için en kolay ölçümlenebilir medya olarak kabul edilmesine karşın, radyo hedef kitlenin tanımlanması konusunda hala büyük sıkıntılar yaşanmaktadır.

Geleneksel iletişim araçları asimetrik bir iletim yapısına sahiptir. Mesaj tasarımı ve üretimi, belirli bir merkezden kitle olarak tanımlanan heterojen toplumsal kesimlere doğrusal bir yolla iletilir. Mesajın üretilmesinde kitle belirleyici olmadığı gibi, geri beslemede aracın sunduğu teknoloji yeterli olmamaktadır. Kitlenin herhangi bir iletişim kanalına yönelik geri beslemesi yine başka bir iletişim kanalına ihtiyaç duymaktadır. İnternet ise mesaj üretimi ve mesaj alımı arasındaki müdahale olasılıklarını çoklaştırmıştır

Yeni iletişim teknolojilerinin ve internetin iletişim sürecine kazandırdığı en önemli unsur, karşılıklı etkileşim kapasitesini artırmasıdır. Geleneksel iletişim araçlarıyla yeni teknolojiler arasındaki ayrımı belirleyen de bu karşılıklı etkileşim özelliğidir. Geleneksel medya, etkileşimi, mektupla ya da telefonla katılım gibi özellikleriyle oldukça sınırlı bir düzeyde gerçekleştirmiştir. Yeni internet radyosu ile etkileşim kullanıcı-gönderici kontrolü ayrımını bulanıklaştırmıştır. Gönderici ve kullanıcı birbirini etkileyerek mesajın oluşum sürecine ortak katkıda bulunmaktadır. Kullanıcı bu sayede ne istediğini ortaya koyabilmekte ve kendisine sunulan mesajda, beklentilerine uygun içerik bulabilmektedir.

Medya çalışanları tüm toplum kesimlerinin sorunlarını, gereksinimlerini, gündemlerini bilemez. Dolayıyla medya kullanıcılarının bir yayın organında kendisini, kendi yaşam deneyiminden parçaları, sorunları, çözümleri görmesi için medya çalışanlarının toplumla daha yakın ilişki kurması ve kişilerin tüketici olarak pasif konumdan çıkarak aktif bir şekilde medya ile etkileşmesi gerektiğini söyler. Etkileşimin yerel medya açısından önemi büyüktür. Demokratik, alternatif bir yerel medya için,  izleyicinin üretime katılımının şarttır.

Mcmillan ve Downes, bilgi alış verişi söz konusu olduğunda, katılımcıların iletişimden tam olarak yarar sağlamak için etken bir rol üstlendiklerinde, çift yönlü iletişim aracılığıyla mesajlara etki-tepki verdiklerinde ve iletişim ortamı bir mekânhissi uyandırdığında, etkileşimin arttığını belirtmiştir.

İnternet üzerinden radyo dinleyen kişiler, yine internet üzerinden isteklerini, beklentilerini ya da şikâyetlerini radyoya ulaştırdıklarında ve yazdıklarına tepki bulduklarında, o radyo internet üzerinde yaratması gereken mekân hissini gerçekleştirmeyi başarmış sayılır. Etkileşimin sağladığı bu olanak yayıncılık faaliyetlerine de hareketlilik kazandırmaktadır.

İnternet radyoculuğunun etkileşimdeki rolü, internet üzerinde katılım biçimlerinden elektronik posta, tartışma listeleri, ziyaretçi sayfaları ve chat (sohbet) odaları gibi ortamlarda kendini göstermektedir. Bunlara “Facebook, twitter” gibi sosyal iletişim ağları da eklenebilir. Bugün birçok radyo, internetin sunduğu tüm bu olanaklardan hem reklamını yapmak hem de geri dönüşümü sağlamak amacıyla yararlanmaktadır. Etkisini internet üzerinde gösteren yayına tepki, yine internetin sunduğu olanaklarla verilebilmektedir.

İnternet üzerinde yaratılan topluluk duygusu, büyük ölçüde o anda gerçekleştirilen tesadüfî aktivitelere dayanmaktadır. İnternet üzerinde bizim gibi diğer insanların var olduğu duygusunu hissederiz. İnternet bize, biz ve onlar arasında ortak bir etkinliğin paylaşıldığı bir bağlanmışlık duygusu vermektedir İnternet üzerinden radyo dinleyen kişilerin de hissedebilecekleri bu bağlanmışlık duygusu, yukarıda da sözü edilen internet üzerindeki katılım biçimleriyle daha da pekişmektedir.

İnternet, hukuk ve etik sorunlar

İnternetin yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte zaman ve mekân sınırlarının kalkmasıyla internet yayıncılığına daha çok önem verilmeye başlanmıştır. Sınırsızlık ve sansürsüzlük olguları ise bu alanda bir kargaşa ve kaos oluşturmakta ve geleneksel medyadaki etik ve hukuk kuralları hiçe sayılarak çok rahatlıkla ihlal edilmektedir.

Yeni ve çok etkili bir kitle iletişim aracına dönüşen internet; kontrolsüz ve sahipsiz bir mecra olarak görülmekte, geleneksel kitle iletişim araçlarına oranla çok yönlü oluşu adeta her bir bilgisayarın aynı zamanda bir dağıtıcı yani yayın kaynağı oluşu, sınırsız (anonim) hedefe ulaşabilmesi, hızlılığı, kolay ulaşılabilirliği ve feed-back sürecinin hemen başlaması ile yarattığı cazibe sonucu, özel hayat başta olmak üzere kişilik hakları, şeref ve haysiyet, fikrî haklar gibi kişisel haklara saldırmakta ve kişiyi adeta savunmasız bırakmaktadır.

İnternet radyo yayıncılığında hukuk ihlalleri genel olarak, kişilik haklarının ihlali, özel hayatın gizliliği ilkesinin ihlali, gerçek dışı haber ve yorumlarla yapılan ihlaller, pornografik sese dayalı yayınlar, cevap ve düzeltme hakkının ihlali ve etkin bir şekilde kullanılamaması ihlali şeklinde gerçekleşmektedir.

Geleneksel kitle iletişim araçlarında bu ihlaller karşısında, önleme, yayın durdurma, toplatma ile maddi manevi tazminat davaları gibi korunma araçları bulunurken internet medyasında mağdur kişi haklarını aramak için fiziksel olarak muhatap bile bulamamaktadır.

Özetleyelim…

3 dakikada internet radyosu kurulabilir. İnternet radyosu bireyseldir. İnternet radyosu web sayfası ile yazılı ve görsel hale getirilebilir. Bütün dünyadaki radyoları aynı anda listelerde görebilir. Sosyal medya yoluyla grup ve fan grupları oluşturulabilir. Program ve temalar tekrarlanabilir. Konu başlıkları ve program zamanı sürekli sosyal medya yolu ile ya da mesaj ile hatırlatılabilir. Tekrar tekrar kaçırdığnız program dinlenebilir. Aynısekilde, internete bağlı bir kisisel bilgisayardan, internet radyo modülünden, cep telefonundan veya tasınabilir müzik çalardan kolaylıkla internetten radyoyayını dinlenebilmektedir. Etiksel ve hukuksal sorunlar vardır.

 Neler Yapılmalı?

İnternet radyosu ile ilgili etik ve hukuksal sorunlarla ilgili eksiklikler ve yetersizlikler biran önce tamamlanmalı. Radyo tiyatroları kurulmalı ve yayına konulmalıdır. Türk ve Dünya klasikleri canlandırılmalı. Arkası yarınlara devam edilmelidir. Tematik radyo yayıncılığında özensizlikler giderilmeli -özellikle haber televizyonlarının aynı yayınları kendi haber radyolarında vermelerindeki özensizlikler radyoya güveni azaltmıştır-. Çünkü radyoya özel haber ve reklamlar hazırlanmamışsa dinleyici televizyonla ortak yayın sırasında sadece sessizlik veya görüntüyü tanımlamayan bir müzikle muhatap olabilir.  Sürekli aynı şarkı ve türküler konulmamalı. Müzik kutusu imajından kurtulmalı.

İnternet medyası içinde etik kodlar oluşturulmalıdır. Fikri haklar konusunda yaşanan ihlaller için önleyici teknolojik ve hukuki düzenlemeler yapılmalıdır. İnternet radyosunda sorumlu müdürlük müessesi getirilmeli, hukuki bir durumda gerçek kişi olarak bir muhatabın varlığı sağlanmalıdır- bazı siteler sadece bir e-mail adresinden ibarettir-. İnternet medya çalışanlarının özlük hakları bakımından herhangi bir düzenleme söz konusu değil, düzenleme yapılmalıdır. İnternet üzerinden işlenen suçların gerçekten bir suç olarak değerlendirilmesi ve sorumluların cezalandırılması için yapılan eylemin kanunlarda tanımlı bir suç olması gerekir.

Kaynaklar:

          Rtük uzmanlık tezleri;

          Radyo dinleme ölçümleri ve program planlamasındaki rolü/ Fırat Tufan

          Yeni medyahizmetleri ve düzenlemeleri/ uzmanlık tezi/ Hasan Ali Erdem

          Radyo ve televizyon teknolojilerindekigelişmelerin hukuki düzenlemelere etkisi/ uzmanlık tezi/ Ahmet Akalın