Fransa’nın Bask Bölgesinde uygulanan kısmi dil ayrıcalığı ve eğitimi konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için “Bask” ın “Bask Milliyetçiliği’nin” kısaca özetlenmesinde yarar bulunmaktadır. (2)

I-Bask Milliyetçiliği:

İspanya’nın kuzeyinde, Atlantik Okyanusu kıyısındaki  Vizcaya bölgesinde 19. yy. ın son çeyreğinde ortaya çıkmıştır.

Tipik bir Periferik milliyetçilik olarak tanımlanmaktadır.

Periferi Milliyetciği, genel hatları ile;

Alan merkezinde bulunan, milliyetçiliğe dayalı biçimde “Milli devlet” niteliğini kazanmış olan milliyetçiliğe; 

Bu merkezin çevresinde yerleşik, merkezle ilişkili bir alandaki diğer milliyetçiliğin; merkezdeki “Milli devlet niteliğini kazanmış olan milliyetçiliğe”  merkezden kopmak, kendi milliyetçiliğine dayalı “milli devlet kurmak”  için gösterdiği tepki;

Şeklinde tanımlamak mümkündür.

II-Bask Milliyetçiliğinin coğrafi konumu:

Bask Milliyetçiliğinin yaygın olduğu bölge; İspanya ile Fransa’ nın sınırının Atlas Okyanusunda birleştiği Gaskonya Körfezi civarında dır. (Bkz. Harita)

Bölge üç kısma ayrılmaktadır.

1-Fransa sınırları içinde kalan bölge “İPARRALDE”;

2-İspanya sınırları içinde iki bölgeden;

a-Fransa sınırına yakın olan bölge “NAVARRA”;

b-Batıdaki bölge “EUSKADİ”  olarak anılmaktadır.

III-Bask Milliyetçiliğinin Oluşumu:

Bask Milliyetçiliğinin oluşumunda üç faktör etkili olmuştur.

1-Siyasal Faktör: 1839 – 1876 yılları arasındaki Karlist Savaşlar ve ardından Bask bölgesine uygulanan ve sonradan kaldırılan Formal Sistem;

2-Ekonomik ve Sosyal Faktör: Bask bölgelerine tanınan ve Gümrük Vergisi Bağışıklığının Formal Sistem kapsamından çıkartılmasıyla birlikte özellikle Vizkayabölgesinde başlayan hızlı sanayileşme;

3-Kültürel ve İdeolojik Faktör: Siyasal , Ekonomik ve Sosyal faktörlerin uygulanması sonucu ortaya çıkan Romantik ve Foral sistemci ( Fuerista) edebiyatı.

IV-Bask Milliyetçiliğinin Temel Felsefesi:

Bask Milliyetçiliğinin kurucusu 1865 doğumlu Sabino Arana dır. 27 yaşında yayınladığı kitabında Viskaya’nın bağımsızlığını temasını işlemiştir.

“Euskal Herria (Baskça konuşulan toprak)  Baskların vatanıdır. Eğer Basklar, İspanyol iseler hiçbir ayrıcalık talep etmeye hakları yoktur. Eğer İspanyol değiller ise, belki İspanyanın iç işlerine karışma hakkından mahrum kalacaklar ama kimsenin de kendi işlerine karışmamasını isteyebileceklerdir.” Tezi hareket noktası olmuştur.

Sabino’ nun cephe aldığı kesim Foral sistemi savunmaktan vaz geçen büyük Burjuvazi ile İşcilerin dört elle sarıldıkları Sosyalistlerdir.

Sabino’ nun felsefesinde “Milleti” sırası ile Irk, Dil, Hükümet ve Yasalar, Karakter ve Gelenekler, Tarihsel Kişilik belirlemektedir. Bunlardan dolayı milleti belirleyen temel unsur Irk’ tır, ikinci unsur Dil’ dir. Irk olmaz ise Bask Milleti de olmayacaktır.

Sabino için “dünyanın en iğrenç şeyi” Bask bölgesinde, Bask ırkı olmaksızın, Bask Dilinin   “Euskara” nın konuşuluyor olmasıdır.

Sabino, koyu katolik, antiliberal bir kişi olup, Fransız Devriminin ilkelerinden değil, “Milleti halk iradesinin üzerinde bir kavram kabul eden Alman Romantizminden” etkilenmiştir.

 Sabino’ nun kısa yaşamında yazdığı,  kitap ve makaleler ölümünden sonra 2.500 sayfalık bir kitapta (Obras Completas) toplanmıştır. Yazdıklarının önemli bir bölümü “Bask Histografyasını” oluşturmakta ve içeriğinin gerçekle ilgisi olmayan tarihsel öykülerden oluştuğu ifade edilmektedir.

Süreç içersinde, “Irk Unsurunu” da içeren “Bask Bölgeleri” için “Bask Ülkesi” anlamına gelen “Euskadi” veya “Euzkadi” sözcüğü kullanılmaya başlanmıştır.

 Akım, 1895 de kurulan PNV  ile örgütlenmiştir. Sabino’ nun ölümünden sonra bölünmeler olmuştur.

Bask solunu oluştan ETA – PM’ nin beş kişilik komandosu  “Bask Milliyetçiliğinin İstediği “anayasa değişikliğinin reddedilmesi” sonucu  İspanyol ordusuna karşı eylem yapmış ve şiddet hareketlerinde tırmanmalar başlamıştır.

Olaylar Fransa topraklarına sıçramıştır. İspanyanın terörle (ETA ile) mücadele politikasında 1979 yılının başından itibaren Fransa ile işbirliği yapmasını zorunlu kılmıştır.

Euskadi’ de milliyetçi bir cephe oluşturulmasında kilit rol oynayan PNV yüz yılı aşkın tarihinde asıl hedefi olan “Bağımsızlıktan” vazgeçmemiştir.

Bask Milliyetçiler hedefe ulaşmak için Irkçılıktan Marksizm ve Leninizm’ e, Avrupa Federaliziminden Maoculuğa, Etnisizmden Troçkizm’ e, HiristiyanDemokratlıktan Şehir Gerilacılığına kadar her türlü renge girmişler, zıkzaklar çizmişler ve günümüze gelmişlerdir.

Amaçları Avrupa Birliği içinde bağımsız bir “Euskal Herria” dır. Ancak böyle bir devletin tarihte hiçbir zaman var olmadığı, gelecekte ne zaman kurulacağı konusunda da somut şeyler söylenmemektedir. AB’ nin nasıl ve ne zaman kaçıncı sırada Euskal Herria’ yı üye kabul edebileceği açıklanmamıştır.

Bask milletçiliği 19. yy. dan kalan felsefesi ile içinde bulunulan bu demokratik ortamda, nereye kadar gidebilecektir.Bu sorunun cevabı önümüzdeki yıllarda verilecektir.

V-Fransa Bask Bölgesi; Dil Ayrıcalığı ve Eğitim durumu: (3)

1-Fransada Dilin Konuşulduğu Bölge: Bask dili daha ziyade tarihi Labourd, Bas-Navarre Soule bölgelerindeki batı Pyrénées-Atlantiques kısmında konuşulur.

Fransada Baskça konuşulan topraklar (Euskal Herria);  Zuberoa, Lapurdi ve Behe-Nafarroa bölgeleridir.

2-Bölgede yaşayan nüfus ve Bask Dili konuşanların Sayısı:  1996 yılında Ulusal İstatistik Enstitüsü tarafından yapılan bir araştırmaya göre (INSEE); nüfusun %27 sinin Bask dilini konuştuğunu, %9’unun çok az konuştuğunu ve anladığını belirtilmektedir.

258.000 kişi olan toplam nüfusun 70.000 kişisinin Bask dilini konuşabildiği ve 23.000 kişinin ise sadece anlayabildiğini anlaşılmaktadır. 

3-Bask Dili Statüsü: Bask dilinin; herhangi bir yasal statüsü bulunmamaktadır, Ancak 1789 Bildirgesinin 11. maddesinde “serbestçe yazma ve konuşma hakkı” şeklinde ifade edildiği belirtilmektedir.

4-Bask Dilinin Kamu Hizmetlerindeki durumu: Dil gerek kamu yönetiminde ve adli sistemde temsil edilmemektedir (kullanılmamaktadır). Bazı yerel otoriteler ve kamu hizmetleri kısmen turistlerle irtibata geçtiklerinde kullanmaktadırlar. Yerel topluluklar yavaş yavaş çift dilde yol işaretlerini kullanmaya başlamıştır. 

5-Bask Dilinin Eğitimdeki durumu: 1951 tarihli Deixonne Kanunundan itibaren; bölgesel diller ve kültürler seçmeli ders olarak anaokul döneminden üçüncü seviye eğitime kadar öğretilebilmektedir.

Geçerli olan 4 model bulunmaktadır.

a- (Model X): Tamamiyle Fransızca eğitim: Bu sistem genel kullanılan sistemdir.

b-(Model A): Başlangıç Eğitiminde  Bask Dili;  haftada 1-3 saat arasında verilmektedir.

c-(Model B): Çift Dilde yapılan Eğitimde Bask Dili; kamu ya da özel okullarda

Haftada 12 saat verilmektedir.

d-(Model D): Bask Hazırlık Eğitiminde; uygulamalı Fransızca dili topluluk okullarında tanıtılmaktadır.

1997-1998 yıllarındaki öğrencilerin yukarıda belirtilen modellere gore eğitimi aşağıdaki şekildedir.

İlkokul Eğitimi: Yaş Grubu: 3-11; Öğrenci sayısı: 24.500; Model X: %73 – A:%11 – B: %11- D:%5.

Orta Eğitim: Yaş Grubu: 11-18, Öğrenci sayısı: 26.400;  Model X:%95 – A: %1 – B:%1,4 – D: %1,5;

Yüksek Öğretim: Üniversite seviyesinde Bayonne’daki Inter-University bölümündeki Bask çalışmaları kısmında 116 (1998) öğrenci bulunmaktadır. Bask dili ve edebiyatı kursları bu üniversitelerde ve Toulouse Üniversitesinde öğretilmektedir.

Coordination AEK: gençler için Bask dilindeki sınıflar ve gelişim kursları için koordinasyon kurumudur. (20 merkez,100 öğretmen ve 1250 öğrenci – 1998 yılı)

6-Bask Dilinin Medyadaki durumu:

a-Fransız Devlet Televizyonu “Basque Daily” olarak bir ya da iki dakikalık bir yayın yapmaktadır.

b-Fransız Devlet Radyosu bir saatlik bir radyo imkanı tanımaktadır. 3 radyo istasyonu tüm gün bask dilinde yayın yapmaktadır.

c-Gazete: 1994 yılından bu yana bu dilde haftalık yayın yapan bir gazete bulunmaktadır.

SONUÇ OLARAK: Fransa’nın Bask Bölgesinde benimsenen, hareket noktası kabul edilen  “Euskal Herria (Baskça konuşulan toprak)  Baskların vatanıdır. Eğer Basklar, İspanyol iseler hiçbir ayrıcalık talep etmeye hakları yoktur. Eğer İspanyol değiller ise, belki İspanyanın iç işlerine karışma hakkından mahrum kalacaklar ama kimsenin de kendi işlerine karışmamasını isteyebileceklerdir.” Tezi’ nin, bu formülu;

Fransa’ dan başka ülkelerde de;  ( A, B, C, D, E ) ce konuşulan toprak  ( A, B, C, D, E) ‘ nin vatanıdır. Eğer ( A, B, C, D, E )  ler , ( X ) iseler hiçbir ayrıcalık talep etmeye hakları yoktur. Eğer ( X ) değiller ise, belki ( X ) ’ in iç işlerine karışma hakkından mahrum kalacaklar ama kimsenin de kendi işlerine karışmamasını isteyebileceklerdir.” Şeklinde taleplere  vesile olmuş mudur, olacak mıdır?

 –  –  –  –   –   –   –   –    –   –   –  –   –

(2) ÖZCER, Akın. Euskal Herria İspanya Siyasi Tarihinde Bask Milliyetçiliği, Cilt I, II.  Doğan Kitapcılık A.Ş. Haziran 1999 . ISBN 975 – 6817 – 51 – 8

(3) Http:// www.eurolang.net/languages/basque.htm.