Üst Menu
Search
Generic filters

Ana Menu

BOZKIRDA BİR ŞEHİR

 

 

Remzi KOÇÖZ[*]

 

– M. Kemal  ve arkadaşları Ankara’da Millet Meclisinin toplanması için çalışma yaparlarken İstanbul’dan katılanların  Ankara ile ilgili  “Biraz boşluk ve çöl hissi veriyor” sözlerine M. Kemal   şu şekilde karşılık verir :

 “ Öyle görünür. Bu büyük işin zevki de zaten buradadır.

Bir çölden bir hayat çıkarmak. Bu çöküntüden bir teşkilat yaratmak     lazımdır. Mamafih sen ortadaki boşluğa bakma. Boş görülen o saha doludur. Çöl sanılan bu alemde saklı ve kuvvetli bir hayat vardır. O millettir… O Türk milletidir… Eksik olan şey teşkilattır. İşte şimdi onun üzerindeyiz..”    (*)

 

Eski Çağlardan Günümüze Ankara; (**)

 

Anker, Ankyra, Anküra, , Angora, Ankora,  Angarya, Engürü sonrası  bugünkü Ankara adına ulaşmış. Çeşitli söylentiler olmakla birlikte, tarihe geçmiş adı Eskiçağlardan günümüze kadar hemen hemen hiç değişmemiş gibidir.

Ankara’nın geçmişi tarih öncesi devirlere kadar uzanır.Taş, Maden devirlerinin yaşandığı MÖ. 8000 lerden bu yana çok değişik uygarlıklara ev sahipliği yapmış, Ankara ovasının doğusundaki volkanik kütlenin çevresinde kurulmuştur. Şehir Hititler döneminde yapıldığı sanılan Ankara Kalesi çevresinde gelişmiştir. Ünlü gezgin ve coğrafyacı Lidyalı PausaniosFrigya kralı Midas’ın bir gemi çapası (Ankyra) bulduğu yerde şehri kurduğunu yazar. Kimi tarihçilerde Ankyra adının şehre Galatlar tarafından verildiğini ileri sürerler. Galatlar, Mısırlıları denize kadar sürmüş ve çapalara el koymuşlar. Bundan dolayı Galat dilinde gemi çapası anlamında Anküra demişler. Bazı kaynaklar Büyük İskender’in Gordion’daki ünlü Kördüğümü çözdükten sonra Ankara’ya uğradığını söz ederken, Bugünkü Ankara adının konulmasında etken olan  vede kale çevresinde bulunan Gemi Çapasının, Nuhun Gemisine ait olduğu ayrı bir mitolojidir.

Ankara, Anadolu’nun en eski  yerleşim yerlerinden biridir. Orta Anadolu’nun bozkırını kuzeyden çevreleyen tarihi yol şebekesi üzerinde olması nedeniyle çağlar boyunca olduğu gibi günümüzde de stratejik bir önem taşımaktadır. Hititleri, Frigleri, Kimmerleri, Persleri, Lidyalıları, Makedonyalıları, Galatları, Romalıları , Bizansı yaşamış. 1073 yılındaSelçuklularla Türklerin egemenliğine girmiş,12. yy.da Selçukluların Anadolu üzerindeki otoritelerini kaybetmeleri üzerine Osmanlıların egemenliğine girene kadar tarihinde ilk kez Ahi Cumhuriyetinin kuruluşuyla başkent olmuştur. 1354 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa tarafından Osmanlı topraklarına  katılmış,  1900 lerin başında Kayseri, Yozgat, Kırşehir ve Çorum Sancakları bağlanmıştır27 Aralık 1919 da M. Kemal ve Heyeti Temsiliye  geldikten sonra Ankara Milli Mücadelenin merkezi olmuş, 23 Nisan 1920 de TBMM açılarak kurulan Ankara Hükümeti Kurtuluş savaşını buradan yönetmiştir. Savaş Kurtuluşla sonuçlandıktan sonra Osmanlı İmparatorluğunun son bulmasıyla tarihindeikinci kez 13 Ekim 1923 de yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetine Başkent olurken, 29 Ekim 1923 tarihinde de Cumhuriyet burada ilan edilir. Ardından çağdaş uygarlık yolunda yapılan devrimlere, yeniliklere ev sahipliği yapar. Başkent  Ankara hızlı bir toplumsal, ekonomik, siyasal, askeri ve kültürel gelişime sahne olmuştur.

Şehir, Sakarya ırmağına karışan Engürü Suyunu oluşturan üç akarsuyun (Bent Deresi, İncesu, Çubuk Suyu) birleştiği küçük bir ovanın doğu ucundaki bir tepenin batı ve güney kenarından , ovaya doğru büyüyerek karşı yamaçlara doğru yayılmış gelişmesine  devam etmekte, çevreye açılmaktadır. Çanak olarak bildiğimiz kent taşarak bendini aşmakta, genişlemekte, büyümektedir.Cumhuriyet sonrası planlı bir kent gelişimi izleyerek Türkiye’ye yakışır bir kent olarak dünya Başkentleri arasında yerini alır. Ankara’nın bir diğer özelliği Cumhuriyet öncesi yeşilden yoksun, bozkır olmasıydı. Başkent olduktan sonra Ankara, pek çok alanda büyüyerek gelişmesine paralel olarak, parkları ve yeşil alanları ile giderek yemyeşil bir kent görünümüne kavuşmuştur.

 

Çölden,  Yeniden Canlanan Bir Kente, Başkente;

 

Gelelim Ankara’nın Cumhuriyete giden yolda ve sonrasındaki gelişimine. Farklı uygarlıklar yaşamış olsa da yine farklı savaşlar sonucu yerle bir olmuş. Sayısız insan atlarıyla, kılıçlarıyla buralara ayak basarak konaklamış-geçmiş, kan dökerek canlarını vermişler. 10 bin yıllık tarih korunamamış, yıkılmış, yok olmuş. Anadolu’da tıpkı Afrika’daki gibi filler, aslanlar, kaplanlar yaşarmış. Ankara, Cumhuriyet öncesinde Anadolu’nun ortasında bir çöl, bir kasaba konumunda kalmış, gelişme kaydememiş. Ancak Anadolu’nun her bölgesinegeçişte bir kavşak, bir köprü konumundan yararlanılacağı dönemi beklemiş. İşte o gün gelmiştir. 27 Aralık 1919 Ankara için dönüşü olmayan bir yolculuk olacaktır.

Samsun’da yakılan Kurtuluş Meşalesi Amasya, Erzurum, Sivas üzerinden Ankara’ya gelmiş. Ankara yakılan bu meşaleyi devralmış, tüm yurda yaymış. 20. yüzyıldaki kaderini, gerçek yerini bulmak için M. Kemal ve arkadaşlarına saltanattan ve işgalden uzakta kucak açmış. Onlara Türkün ateşten gömleğini giydirmiş. Misyon yüklemiş, Güven vermiş, moral olmuş, küsmemiş, hiç ama hiç yılgınlığa düşmemiş. Dikmen sırtlarında Ankaralılar onları dört gözle bekleyerek, bembeyaz kış günü simsiyah bir kuyruk olmuş, büyük bir coşkuyla karşılamışlar.  Seğmenler zeybek oynayarak şölene çevirmişler bu gelişi. İşte bu geliş Ankara’nın kaderini, çizgisini yeniden yaratmış. Zor günler var daha geçecek. Çöl yeşerecek, hayat bulacaktır. Bozkır filiz verip çiçek açacaktır. Ancak; işgalciler,mandacılar, himayeciler neyse de isyancılar ve işbirlikçiler Ankara’ya zor günler yaşatacaktır.

İstanbul ve Anadolu’dan gelen temsilcilerle Millet Meclisi toplanmış, yeni Türk devletine giden yolda bir ilk daha gerçekleştirilerek, Hükümet kurma iradesi gösterilmiş. Ardından Misak-ı Milli ruhuyla siyasi alt yapı gerçekleştirilerek zaman geçirmeden Kuvayi Milliye ruhunu cephelerde düzenli orduya dönüştürmüş, Bir ara Sakarya’nın doğusuna, Polatlı yakınlarına kadar çekilerek –Askeri deha olarak nitelenen çekilme harekatının– ardından son darbeyi büyük taarruzla noktalayarak, Türkün savaş ustalığını tüm dünyaya göstermiş, Türkün ulusal kurtuluşunu gerçekleştirmiştir.      

Ankara Hükümeti olarak tanımlanan siyasi önderlik, yeni Türk devletini kimsenin himayesine sığınmadan, kanlarıyla-canlarıyla kurarak sonsuzluğa kadar devam etmesi için gençlere, gelecek kuşaklara Cumhuriyeti emanet etmiştir.

Ankara, 20. yüzyılın başlarında bağrına basmış olduğu insanların onun yeniden dirilişinin, hayat kaynağının olacağı inancını hiç yitirmemiş. Çöl olarak, bozkır olarak hakir görülen topraklar Mustafa Kemallerle ölüm sessizliğinden sıyrılarak tüm dünyaya Ulusal Kurtuluş Destanını göstermiş.

Bu cefakarlığının karşılığını tabi ki görmüş bu şehir. Son Türk devletine başkent olarak taçlandırılmış.  Çöl yavaş yavaş yeşermeye, canlanmaya yüz tutmuş. Cumhuriyetle birlikte daha da canlanmış. Bugünlere gelen büyümeye canla-başla-inançla başlanmış. Geniş, simetrik bulvarlarıyla 21. yüzyıla altyapısını hazırlayarak, Türk mimarisinin çizdiği, Türk insanının yarattığı modern bir yapı-kent çalışmaları son sürat başlamış, bugünlere ulaşmış.

1938 yılının 10 kasımında  tüm yurtta olduğu gibi Ankara’nın da üzerine kara bulutlar çökmüş. Önderini, Atasını kaybetmiş, O’nu sonsuz yolculuğuna uğurlamış. 1953 yılına değin 15 yıl Atasını Etnografya da , 50 yıldan bu yana da Ankara Kalesi’ne kaşı duran tepede, Anıtkabir’de sonsuza dek  – 65 yıl olduğu gibi –  bağrına basacak. Oradan geriye bıraktığı eserlerini : Cumhuriyeti, Türkiye’yi, Ankara’yı izleyecek, “Başlattım , Siz Sürdürünüz “ diye seslenecektir. O birlikte yola çıktığı arkadaşları, dostlarına rağmen Türk Ulusunun geleceği uğruna gece-gündüz demeden, bitip tükenmeyen çalışmasında,  Ankara  Atatürk’ü hiç yalnız bırakmamış, dün olduğu gibi gelecekte de yalnız bırakmayacak, hep onunla yaşayacaktır.

Artık Ankara  80 yıldan bu yana Cumhuriyet’le birlikte, Atatürk’le birlikte, Türkiye ile birlikte anılmaya başlamış, bütünleşmiştir. Bu üçlü 100. yıla doğru emin adımlarla yoluna devam ederek, sonsuzluğa doğru da yelken açmıştır…

           

Evet  Ankara başkent olacaktır ama nasıl olacaktır..!  O günleri  yeniden anımsayalım; (***)

 “Efendiler,

Lozan Antlaşması’nın eklerinden olan düşman işgali altındaki topraklarımızı boşaltma protokolü uygulandıktan sonra, yabancı işgalinden tamamen kurtulan Türkiye’nin toprak bütünlüğü fiilî olarak sağlanmıştı. Artık yeni Türkiye Devleti’nin başkentini bir kanunla tespit etmek gerekiyordu. Bütün düşünceler, Yeni Türkiye’nin başkenti Anadolu’da ve Ankara şehri olarak seçme lüzumunda birleşiyordu. Bu seçimde, coğrafî durum ve askerî strateji en büyük önemi taşıyordu. Devletin başkentini bir an önce tespit ederek, içten ve dıştan gelen kararsızlıklara bir son vermek şarttı.

Gerçekten de, bilindiği üzere, başkentin İstanbul olarak kalacağı veya Ankara olacağı konusunda öteden beri içeride ve dışarıda kararsızlıklar görülüyor, basında demeçlere ve tartışmalara rastlanıyordu. Bu arada İstanbul’un yeni milletvekillerinden bazıları, Refet Paşa başta olmak üzere, İstanbul’un hükümet merkezi olarak kalması gereğini bazı örneklere dayanarak ispat etmeye çalışıyorlardı. Ankara’nın gerek iklim, gerek ulaştırma araçları ve gelişme kabiliyet ve istidadı ve gerekse mevcut tesisler ve kuruluşlar bakımından hiç de uygun ve elverişli olmadığını söylüyorlar; İstanbul’un “payitaht” olması lâzımdır ve mutlaka olacaktır, diyorlardı. Bu ifadeye dikkat edilirse, bizim “başkent” deyimiyle kastettiğimiz anlam ile, bu ifadelerdeki “payitaht” deyimini kullananların görüşleri arasında bir fark bulmamak mümkün değildir. Bundan dolayı, bu konuda zaten kesinleşmiş bulunan kararımızı resmen ve kanunî yoldan ilân ettirerek,”payitaht” sözünün de yeni Türkiye Devleti’nde kullanılmasına gerek kalmadığını göstermek lâzım, geldi. Dışişleri bakanı İsmet Paşa9 Ekim 1923 tarihli tek maddelik bir kanun tasarısını Meclis’e teklif etti. Altında daha on dört kadar zatın imzası bulunan bu kanun teklifi, 13 Ekim 1923 tarihinde uzun görüşme ve tartışmalardan sonra çok büyük bir çoğunlukla kabul edildi. Kabul edilen kanun maddesi şudur :

 

“Türkiye Devleti’nin başkenti Ankara şehridir.”

Kaynakça :                                                                                       

(*)    Ziya ÖZTAN  “Bozkırda Bir Yalnız Adam” ( S. 131 ) 

 (**)    “İl İl Büyük Türkiye” ve “Axis 2000 Büyük” Ansiklopedileri  (Cilt-I)   

(***)   M. Kemal ATATÜRK  “Nutuk “  ( Bölüm:15  S. 41 )



[*] 2.Sınıf Emniyet Müdürü, Hukuk Müşavirliği.