Avrupa Birliği Hukukun Üstünlüğü Misyonu (Eulex) Kosova

Kosova, AB’nin dış politikasında ilke edindiği yumuşak güç kullanımı için adeta bir deneme niteliği taşımaktadır. Bu bölge tarih boyunca, geleneksel olarak, etnik ve dini çatışmaların, sosyal karışıklıkların ve politik kararsızlıkların yaşandığı bir bölge olmasının yanında, büyük güçlerin Avrupa’da üstünlük elde etme mücadelesinde bir rekabet alanı olma özelliğini de taşımaktadır (Zaman, 2006:133).

AB’nin, Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikaları bünyesinde bugüne kadar gerçekleştirdiği en kapsamlı sivil misyon, 2008 yılında başlatılan Avrupa Birliği Kosova Hukukun Üstünlüğü Misyonu’dur. AB Kosova Misyonu (EULEX), BM Genel Kurulu 1244 sayılı kararı şemsiyesi altında, Brüksel’e hiyerarşik olarak bağlı, AB’nin 27 üyesinin ortak kararı ile Şubat 2008 ayında kurulmuş olup, en büyük AB misyonu olma özelliğini taşımaktadır (Council Joint Action 2008/124/CFSP). Misyon ilk faaliyetini, Aralık 2008 ayında gerçekleştirmiş, tam kapasite ile faaliyetlerine geçiş süreci ise ancak Nisan 2009 ayı itibarıyla mümkün olabilmiştir.

EULEX Misyonu, Kosovalı yetkililere, adalet görevlilerine ve kanun uygulayıcılara yardımcı olurken yapmış olduğu faaliyetlerinde altı temel prensibe göre hareket etmektedir. Bu ilkeler, Kosova’nın hukuki kurumları tarafından paylaşılan bir vizyon olması açısından da önemlidir. Bu ilkeler:

i)Sürdürülebilirlik,
ii) Hesap verilebilirlik,
iii) Çok etnisitelilik,
iv) Politik müdahalelere kapalı/bağımsız,
v) Uluslararası standartlara uygunluk,
vi) Avrupa standartlarına uygunluktur. (Spernbauer, 2010: 15, 16)

EULEX Misyonu’nun Görevleri
Misyonun temel amacı; polis, adalet ve gümrük konularında, Kosova yönetimine hukukun üstünlüğü ilkesi kapsamında, özellikle adalet, polis ve gümrük hizmetleri alanlarında yardım ve destek faaliyetlerinde bulunmak olarak belirlenmiştir (Factsheet, April 2011, EULEX/15). Misyona verilen görev ayrıntılandırıldığında, misyonun görevinin, Kosova yöneticilerinin yerine geçerek ülkeyi yönetmekten ziyade, Kosova’nın kurum ve kuruluşlarının, yani yargı faaliyetlerinin ve hukuku uygulayıcı birimlerin hesap verilebilirliğini sağlamak ve bu kurumları güçlendirmek, toplumsal refahı en çoklaştırmak için gelişime destek vermek, çok etnisiteli adalet sistemi ve çok etnisiteli polis ve gümrük örgütünün kurulması sürecine yardımcı olmaktan ibaret olduğu görülmektedir. Esas itibarıyla EULEX misyonu teknik bir misyon olmakla birlikte, gözlem, tavsiye ve sınırlı olarak da uygulayıcı gücüne sahip bulunmaktadır. Misyonun öncelikli faaliyet alanı olarak organize suçla mücadele ve yolsuzluk olarak tespit edilmiştir (Factsheet, April 2011, EULEX/15).

Misyonun çalışma yöntemi, Avrupa standartlarına ve hukukun üstünlüğüne uygun olarak mahalli örf ve adetler de gözetilmek suretiyle yerel otoritelerle müşterek hareket etmek suretiyle ülkenin yargı ve idari sisteminin kurulması ve kendi kendine yetecek seviyeye gelmesi için faaliyet göstermek şeklinde belirlenmiştir. Misyon bu faaliyetlerini yerine getirirken bir akıl hocası gibi hareket ederek yerel yöneticilere gözlem ve tavsiyede bulunmaktadır. Bununla beraber, EULEX Kosova Misyonu’nun, savaş suçları, terörizm, yolsuzluk ve mali suçlar gibi bir takım hassas suçların kovuşturması ve soruşturması kapsamında icracı yetkileri de mevcut bulunmaktadır (Factsheet, April 2011, EULEX/15). EULEX misyonunun ana görevlerinden birisi de azınlık haklarının korunması, yolsuzlukla ve organize suçlarla mücadeledir (Caruso, 2008:18).

Gümrük işlemleriyle ilgili görevler de EULEX için kilit boyutta bir görevdir, çünkü Kosova gelirlerinin 2/3’ünü gümrük vergilerinden elde edilen gelirler oluşturmaktadır (Grevi, 2009:360). Esasen ekonomik istikrarın önündeki en büyük engel yolsuzlukla mücadelenin yeterince yapılamayışı olarak görülmektedir. EULEX’in bu konudaki çabaları yetersiz kalmakla birlikte, ekonomik suç, finansal suç ve yolsuzluk konularında faaliyet göstermek üzere Ekonomik Suç ve Yolsuzluk Soruşturmaları Direktörlüğü’nün (DECCI) kurulması ve suçla mücadeleden vazgeçilmemesi de olumlu bir adım olarak değerlendirilmektedir (EULEX Programme Report 2010:8).

EULEX, Kosova Adalet Komisyonu ve Yüksek Mahkemeyi desteklemekte ve organize suçla mücadele, terörizm ve narkotik suçlarla mücadele ile birlikte entegre sınır yönetimi konularında destek ve danışmanlık hizmetinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Misyon, kara paranın aklanması ve yolsuzlukla mücadele konularında da Kosovalı yetkililer ile işbirliği hâlinde hareket etmektedir (Grevi, 2009:363).

EULEX tarafından edinilmiş tecrübelerin Kosova’nın yerel yöneticilerine ve kurumlarına aktarılması misyonun diğer bir başarısını teşkil etmektedir. Her ne kadar kamuoyu araştırmalarında, kurumların yolsuzluğa açık olduğu yönünde halkın inanışı olmasına rağmen, (Džihić ve Kramer, 2009:13) bu noktadan sonra yapılan faaliyetlerin başarılı bir şekilde geleceğe taşınması Kosovalı yöneticilerin kişisel kararlılığına bağlı olacaktır.

EULEX Misyonu ve Türkiye
Türkiye’nin henüz tam üye olmadığı AB’nin savunma organizasyonu karar mekanizmasına, eşit ülke olarak katılım ve veto hakkının tanınmaması, Türkiye açısından büyük sorun teşkil etmektedir. Türkiye haklı olarak uzun uğraşlar sonucu Batı Avrupa Birliği kapsamında elde ettiği kazanımlardan vazgeçmek istememektedir. Bununla birlikte BAB’ın dağıtılması ile birlikte yeni oluşumda Türkiye’ye AGSP konularında karar mekanizmasında yer alma hakkı henüz tanınmamıştır. Bu durum karşısında Türkiye elindeki tek kozunu oynamaktadır. Zira AB’nin NATO imkân ve kabiliyetlerinden faydalanabilmek için Türkiye’nin NATO’daki desteğine ihtiyacı bulunmaktadır (Tangör, 2009:141- 142).

Türkiye, 1995 yılından bu yana Balkanlarda icra edilen IFOR (Nato Uygulama Gücü), SFOR (Nato İstikrar Gücü), KFOR (Nato Kosova Gücü) , “Essential Harvest”, “Kehribar Tilki” ve “Müttefik Uyumu” isimli NATO harekâtlarına aktif şekilde katılmıştır. Makedonya’daki “Müttefik Uyumu” Harekâtı’nın sona ermesinin ardından Türkiye, AB tarafından başlatılan “Concordia” Harekâtı kapsamında da barış ve istikrarın teminine uluslararası alanda yaptığı katkıları sürdürmüştür. Söz konusu harekâta 11 personel sağlayan Türkiye, “Concordia” Harekâtı’nın akabinde başlatılan ve 2005 yılı Aralık ayında sona eren “Proxima” isimli AB Polis Misyonu’na 8 personelle katılmıştır.

Türkiye, halihazırda EULEX Misyonu‘na 64 personelle (63 polis ve 1 hâkim) katkı sağlamakta olup, bu çerçevede misyona katkıda bulunan AB üyesi olmayan ülkeler arasında ABD’den sonra ikinci konumda bulunmaktadır. (http://www.mfa. gov.tr/i_-turkiye_nin-guvenlikperspektifleri- ve-politikalari. tr.mfa erş.tar.19.10.2011)

EULEX Misyonu’nun Genel Değerlendirilmesi
Kosova bugün 76 BM üyesi ülke tarafından tanınsa da uluslararası arenada tanınma mücadelesi vermeye devam etmektedir. Çünkü bu sayı BM gibi uluslararası örgütlere üye olabilmek için yeterli değildir. 27 AB üyesi ülkeden ise 22 tanesi Kosova’yı resmi olarak tanımaktadır. Kosova’yı tanımayan AB üyesi İspanya, Yunanistan, Kıbrıs Rum Kesimi, Slovakya ve Romanya, kendi içlerindeki etnik sorunları tetiklemesinden endişe duymaktadır. Bu durum AB’nin Kosova konusunda ortak bir dış politika izlemesine engel teşkil etmektedir (Adıyaman,2011)

Kosova’nın polis örgütü hâlihazırda çok etnisiteli çalışabilen tek kuruluş olarak dikkati çekmektedir. Kosova Polis Örgütü, kamuoyu desteğine sahip, çalışmaya istekli personele haiz bir kuruluş olmasına karşın, eğitim, liderlik ve yönetim zafiyeti yaşamaktadır. Bu nedenle hem polis örgütü hem de yargı kurumları rutin, alt seviyeli işlerle baş etme yetisine sahip iken, organize suçlar, mali suçlar, yolsuzluk, ilaç ve insan kaçakçılığı gibi daha karmaşık olaylar karşısında yetersiz kalabilmektedir (International Crisis Group, 2010:i). EULEX personelinin MMA (Monitoring, Mentoring, Advising) faaliyetleri doğrultusunda gözlemleme, danışma ve tavsiye raporları ile Kosova kurum ve kuruluşlarının ne aşamaya geldiklerini aylık raporlar ve incelemelerle tespit etmekte ve kurumların belirtilen eksik ve sorunlarının çözümünde etkin rol aldıkları görülmektedir.

Kosova’nın kendisine has yönetim yapısı ve bölgedeki politik konumu misyona özgü bazı sorunları da beraberinde getirmektedir (Bislimi ve Duri 2009:20). Tüm bu zorluklara rağmen EULEX Misyonu’nun 2010/2011 yılı durum analizi41 ni belirleyen Program Raporlarına göre ( EULEX Programme Report 2010; EULEX Programme Report 2011); Misyonun görev alanlarıyla ilgili (Polis-Adalet-Gümrük) devamlı ilerleme kaydeden ve Kosova’nın çok etnisiteli Polis, Adalet ve Gümrük örgütlerinin gelişimine ve güçlenmesine destek sağlayan bir misyon olduğu görülmektedir.

Kosova›da Görev Yapan Kurumlardan Halkın Memnuniyet Derecesi ölçütlerine göre (Kaynak: Bislimi ve Duri, 2009:15.), 2008 Mayıs -2009 Haziran dönemleri arası baz alındığında EULEX Misyonu’nun kurulduktan sonra yürüttüğü faaliyetlerin kamuoyu tarafından taktir ve memnuniyetle karşılandığı görülmektedir.

Kosova, AB için kilit önceliğe sahip bir konumda bulunmaktadır. Zira AB’nin bütünleşme sürecini tamamlayabilmesi noktasında, çok etnisiteli toplum yapısı ile demokratik ve hukukun üstünlüğüne saygılı, kalıcı barışın tesisi için komşuları ile işbirliğine hazır bir Kosova’nın, Avrupa’nın istikrarına katkısı yadsınamaz oranda büyük olacaktır.

Avrupa Birliği’nin, küresel aktör olarak, kendi topraklarında vuku bulan Bosna olaylarına seyirci kalması, Kosova Misyonu’nun sembolik değerini artırıcı bir faktör olarak belirtilmektedir (Erkonuk, 2010:122). Kosova’nın geleceğine yönelik çözüm üretmek isteyen bölgesel ve küresel oyuncular, Kosova’nın geleceğini AB üyeliği ile özdeşleştirmek durumunda olmakla birlikte, (Džihić ve Kramer, 2009:21) Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası altında kurulmuş EULEX Kosova Misyonu’nun, bu hedef ilkeler doğrultusunda hukukun üstünlüğü prensibiyle hareket eden başarılı ve halen görevine devam etmesi gereken bir misyon olduğu değerlendirilmektedir.

Kaynaklar
ADIYAMAN, Şeyma,(2011). Kosova`nin Bağımsızlık Süreci ve AB ile İliskileri, Bilgesam.
International Crisis Group, The Rule of Law in Independent Kosovo Europe Report N°204 –
19 May 2010.
BİSLİMİ, Faton ve Iris DURİ,(2009). 2009 Early Warning Report.
CARUSO, Ugo,(2008).Kosovo declaration of Independence and the International Community
– an assessment by the Kosovo Monitoring Task Force, JEMIE 7, Sayı:2.
COUNCIL Joint Action 2008/124/CFSP of 4 February 2008 on the European Union Rule of Law Mission in Kosovo, EULEX KOSOVO. http://www. eulex-kosovo.eu/en/info/docs/JointActionEULEX_ EN.pdf erş.tar. 08.06.2012
DŽİHİĆ, Vedran ve Helmut KRAMER, (2009). Kosovo After Independence: Is the EU’s EULEX
Mission Delivering on its Promises? Friedrich Ebert Stiftung, International Policy Analysis.
EULEX Programme Report 2010, http://www.EULEX-kosovo. eu/en/info/HowdoesEUworks. php erş.tar.06/06/2011
EULEX Programme Report 2011,
www.eulex-kosovo.eu/docs/ tracking/EULEX%20Programme- Report%202011.pdf
ERKONUK, Cemal,(2010). Tarihi Gelişim Sürecinde Avrupa Birliği-Kosova İlişkileri ve Nihai Statü, Yayımlamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. FACTSHEET, April 2011,EULEX/ 15
http://www.consilium.europa. eu/uedocs/cms_data/docs/ missionPress/files/110411%20 FACTSHEET%20EULEX%20 Kosovo%20-%20version%20 15_EN.pdf
GREVI, Giovanni, (2009). European Security and Defence Policy, The First 10 Years (1999- 2009), EU Institute for Security Studies.
SPERNBAUER, Martina,( 2010). Eulex Kosovo-Mandate, Structure and Implementa tion: Essential Clarifications For an Unprecedented EU Mission, Cleer Working Paper, Netherlands, Asser İnstitute.
TANGÖR, Burak, (2009). Avrupa Birliği Güvenlik ve Savunma Politikası’nın Gelişimi, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
ZAMAN, Fuat, (2006). Kosova’nın Türkiye Açısından Stratejik Önemi, Kocaeli, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü.