Murat YILMAZ

Başkomiser

Başbakanlık Koruma Müdürlüğü

İş Zenginleştirme

Bu yöntem, örgütün işleyişinde olumsuzluk yaratacak her koşulu ortadan kaldıracak problemlerin giderilmesi için düşünülen, hem yöneticinin hem de çalışanın yararına sunulmuş bir yöntemdir.

Kâr ve üretimin  yanında etkili bir hizmet  gözeten iş zenginleştirme kavramı aynı zamanda iş tecrübesini ve iş becerisini de önemli kılmaktadır. Yönetici ve çalışanlar, iş zenginleştirmeyle sürekli olan motivasyonunu sadece iş sayesinde geliştirirler. Verilen ceza veya ödül onlar için çok fazla bir şey ifade etmez. (Kocel,1993:275)

İş zenginleştirme, işin tamamını bir bütün olarak yetki ve sorumluluklarıyla beraber personele verilmesidir. Diğer bir tanımla çalışanların gerekirse işlerinde değişiklik yaparak iş tatminini fazlalaştırmak, verimliliği artırmak, kişisel başarı ve gelişime imkan yaratmak için daha fazla sorumluluk almayı gerektirecek konular bulmaktır.

İş zenginleştirmede geri besleme (dönüt) çok önemlidir. En etkili geri besleme iş ile işi yapan arasında gerçekleşir. İşin tamamlanmasıyla görevi yerine getiren personel ne kadar iyi olduğunu, nereye kadar gelebildiğini ve değerinin ne düzeyde olduğunu geri beslemeler sayesinde öğrenir. Geri besleme olumlu yönde olması, personeli motive ederek daha iyi çalışmalar çıkartmasını sağlar. (Peker,1995:154)

İş ve çalışma sistemini zenginleştirmenin amacı;

•  Çalışanların iş tatminini arttırmak,
•   Rutin haldeki işlerden kurtulmak için yeni olanaklar yaratmak,
•   Performansı, iş tatmini ile beraber arttırmak,
•   İyi beşeri ilişkiler geliştirmek,
•   Yüksek standartlarda hizmet vermek,
•   Sürekli iş katılımında bulunarak, yaratıcı olunmasını sağlamak.

        İş zenginleştirmede, bir işletmede çalışanlar yalnız kendi konularında değil, bir çok konuda uzmanlaşacaklardır. Çalışanlar işlerini zevkli hale getirmek için çaba harcayacaklardır.

Çalışanlara yüklenen sorumluluk yatay ve dikey olarak ayrılmaktadır. Çalışanların daha fazla karar almaları gerektiği konularda sorumluluk dikey olarak artacaktır. Yatay sorumluluğun arttığı durumlarda ise çalışanlar işlerine ait diğer görevleri kendi kendilerine üsleneceklerdir.

İş zenginleştirme, çalışanlarla işleri arasındaki ilişkinin gelişmesini sağlar. Programın uygulanması sırasında herkes birbirinden işleriyle ilgili bir şeyler öğrenecek ve öğretecektir. Bu olay işletmelerdeki beşeri ilişkilerin gelişmesini sağlayacaktır. Grup çalışmasına önem verildiği gibi kilit adam kavramı da ortadan kaldıracaktır. (Kahmi,1997:95)

İş ve Çalışma Sistemi İlkeleri

•      Sorumluluğu azaltmadan bazı kontrolleri kaldırmak,
•      İşi yapan bireyin hesabını vermesi,
•      Kişiye işin bir birimin tamamını vermek,
•      Çalışana, işini yaparken özgürlük vermek,
•      Periyodik raporların çalışan tarafından okunmasını sağlamak,
•      İşe, daha önce yapılmayan yeni ve daha zor görevler eklemek,
•      Kişileri belli işlere atayarak onların uzmanlaşmasını sağlamak.

Bu ilkeler sayesinde işyerinde çalışanlar motive edilmiş ve personelin                 sorumluluğu, kişisel gelişme ve ilerlemesi sağlanmış olur. (Kahmi,1997:44)

İŞ VE ÇALIŞMA SİSTEMİ ZENGİNLEŞTİRME UYGULAMASI

İşin kendisi ve işletme içerisindeki faaliyetler organize edilmelidir. Personele yeni işleri yapabilmeleri için yapacakları iş hakkında kendilerine bilgi verilmesi ve onlara işten ne beklenildiğini göstermek gerekir. İşi öğretmek için verilen emirlerin açık ve anlaşılır olması şarttır. Yine işi ile ilgili kararların kimin verdiği ileriki aşamaları kiminle yürütecekleri söylenmeli, konuyla ilgili tüm sorularına yanıt verilmelidir. Her iş süresinin tahminen ne kadar zaman alacağı ve iş ile ilgili raporların nasıl tamamlanacağı detaylı olarak gösterilmelidir. Ulaşılması gereken amaçlar, detaylı olarak anlatıldıktan sonra çalışanlar kendilerine düşen sorumlulukları hemen yerine getirmeye başlayacaklardır. Personelin ne yapacaklarını iyi bilmeleri ve emir alacakları tek bir yöneticinin olduğunu bilmeleri, onları daha başarılı kılacaktır. (Fergan,1974:17)

Bir örgütün başarısı onun büyümesi ile ölçülür. Çalışanların iş ve çalışma sistemlerini zenginleştirme programına katılmalarıyla kendilerini ve örgütlerini geliştirmeleri çok daha hızlı olur.

Her çalışanın kendisini iş açısından önemli bulması gereklidir. Başarı elde etmek, onların olumlu yönde motive olmalarını sağlar. Bir işi başından sonuna kadar başarılı bir şekilde yürüten kimse, ileriki işlerini de bu şekilde tamamlamak için çaba harcayacaktır. Çalışanlar iyi bir eğitim aldıkları taktirde yeni teknolojiyi de rahatlıkla kullanabileceklerdir.

Bu yöntem sayesinde çalışanların iş doyumu üst seviyelere taşınması daha kolay olacaktır. Personelin işinden sağladığı bu doyum yaşamına ve çevresine olan tavrını yakından etkiler. Personelin iş ortamındaki duygularının aile yaşamına ve aile ortamındaki duygularını iş yaşamına taşıması normaldir. İşteki doyumsuzluğunu evine ve çevresine mutlaka yansıtacaktır. İşini haz duyarak yapanlar, bu duygularını çevresi ile de genelleştirerek yaşama daha sıkı bağlanacaklardır. Bunun yanında iş doyumu ruhsal ve bedensel olarak personel üzerinde etkisini gösterme özelliğine de sahiptir. (Tosun,1981:135)

SONUÇ VE ÖNERİLER

İş ve çalışma sistemlerini zenginleştirme, performans geliştirme tekniklerinden birisi olup, amacı yönetim planlaması, sorun çözümü, grup çalışması, beşeri ilişkileri geliştirmek ve verimliliği arttırmak için oluşturulmuş bir yöntemdir. Örgütün amacı kar, üretim, hizmet, verimlilik artırmak veya maliyet düşürmek, ne olursa olsun personelin performans göstergelerini yüksek seviyelere çıkartmada en büyük etkenlerdendir.

Bununla birlikte etkin bir hizmetin verilmesi ve personelin  en büyük motivasyon kaynağı olan iş tecrübelerini ve becerilerinin arttırılması da sağlanır. Devamsızlık, iş yavaşlatma, iş durdurma ve yüksek eğitim maliyeti gibi yönetim sorunlarının giderilmesi için  yönetici ve çalışanların yararına sunulmuş bir yöntemdir.

  İşin başlangıcından sonuna kadar bir kişiye veya bir gruba verilmesi en büyük özelliğidir. Burada personel veya büro kendi becerilerini, tecrübelerini ve insiyatifini kullanarak görevi yerine getirirken bir bütünlük teşkil ederler. Bu bütünlük sayesinde otokontrolü ve denetimi kendi kendilerine sağlamış olurlar. Yönetici sadece işin sonucunun verimliliğini ölçer. Burada yönetici tarafından personele gereken yetki verilmiş ve bunun yanında gereken sorumlulukta yüklenmiş durumdadır.

İş ve çalışma sistemlerini zenginleştirmede iş büyük dahi olsa parçalanmadan bir bütün şeklinde verilmesi sağlanır. Böylece iş görenlere kendilerini deneme imkanı, aynı zamanda becerilerini kullanma ve yaratıcılıklarını ortaya çıkarma fırsatı verilmiş olur.

İş genişletme yatay yönde olmasına rağmen iş zenginleştirme dikey yönde verimlilik sağlar. Planlama, organize etme, uygulama, denetleme ve dönüt bir bütün şeklinde ele alınır.

İş ve çalışma sistemleri zenginleştirme, iş planları çıkarma, amaç belirleme ve soruna en uygun yanıtı bulmada kullanılan en önemli yöntemler arasındadır. Amacı; iş tatminsizliğini azaltmak ve bunun yanında iş verimliliğini arttırarak aynı zamanda işgörenler arasındaki beşeri ilişkilerin geliştirilmesini sağlamaktır. Bu tekniğin uygulanmasıyla kilit adam kavramının ortadan kalkması, grup çalışmasına önem verilmesi ve personelin performansının artması sağlanır.

KAYNAKLAR

1)     1)     Dalay, İsmail (1991) Performans Değerlendirme Sistemi, İstanbul.

2)     2)     Fergah, Oktay (1974) İşletme Yönetiminde Sistem, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi, İşletme İktisadi Enstitüsü, İstanbul.

3)     3)     Kahmi, Beni (1997) İşletmelerde İş dizaynının İş zenginleştirme ve Ergonomi ile İlişkisi ve Önemi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

4)     4)     Kocel, Tamer (1993)  İşletme Yöneticiliği Yönetim ve Organizasyon  İstanbul Üniversitesi,  İstanbul.

5)     5)     Peker, Ömer (1999) Yönetimi Geliştirmenin Sürekliliği TODAİE  yayınları Ankara.

6)     6)     Tosun, Mustafa (1981) Örgütsel Etkinlik, TODAİE  yayınları Ankara.