Yasadışı Göç, Insan Ticareti ve Iltica Konularında Ulkemizin Durumu ve Yapılan Çalışmalar

                Mehmet TERZİOĞLU

             Yabancılar Hudut İltica Daire Başkanı

AB UYUM SÜRECİ

19 Aralık 1999 tarihlerinde yapılan Helsinki Zirvesi’nde Avrupa Birliği adaylık sürecimizin kabul edilmesini müteakip 8 Kasım 2000 tarihinde açıklanan ve ülkemizce uyum sürecinde yapılması gereken hususları içeren Türkiye 2000 Katılım Ortaklığı Belgesi ile 2000 yılı ilerleme Raporu ve Strateji belgesinin Adalet ve İçişleri başlığı altında “Yasadışı Göç/Orta Vade (KOB 2000)” başlığı altında, “Yasal olmayan göçü önlemek için göç, kabul, geri kabul, sınır dışı etmek konusundaki AB mevzuatı ve uygulamalarının benimsenmesi ve uygulanması” ile Mülteciler/Orta Vade (KOB 2000)’ başlığı altında belirtilen “İltica alanında 1951 Cenevre Sözleşmesi için getirilen coğrafi rezervin kaldırılması ve mülteciler için ikamet ve sosyal destek biriminin geliştirilmesi” belirtilmiştir.

Bu kapsamda, Katılım Ortaklığı Belgesine istinaden AB uyum sürecinde ülkemizce yapılacak çalışmaların planlandığı ULUSAL PROGRAM’ın Adalet ve İçişleri Başlıklı bölümünde;

a)      a)      4.25.1 Genel 1. bölümde 2001 yılında üzerinde çalışılmaya başlanması ve orta vadede gerçekleştirilmesi öngörülen başlıca hedefler arasında “Mülteciler için mevcut konaklama tesisleri ve sosyal destek mekanizmaları geliştirilecektir” ve aynı bölümde Yasadışı Göçün önlenmesine yönelik olarak “göç(kabul, geri kabul, sınır dışı etme) konusundaki AB mevzuatı ve uygulamalarının benimsenmesi ve uygulanması”,

b)      b)      4.25.2 İltica bölümünde bahsedilen “…..mülteciler için mevcut barınma ve sosyal destek imkanları Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, Uluslararası Göç Örgütü ve bazı sivil toplum örgütlerinin de yardımıyla geliştirilecektir”,

c)      c)      4.25.3 bölümünde belirtilen “Batı Avrupa ülkelerine yasadışı yollardan ulaşmaya çalışan kişilerin sayısının daha da azaltılması yolunda alınmış bulunan önlemler güçlendirilmeye devam edecek ve bunlar yeni önlemler ile desteklenecektir”,

d)      d)      4.25.4 Göç bölümünün “Yasadışı Göç Bağlamında kabul, geri kabul ve sınırdışı etme gibi uygulamalara ilişkin AB müktesebatından katılım öncesi dönemde benimsemesi gerekenleri” orta vadede yürürlüğe koyacaktır, ifadeleri yer almıştır.

I-YASA DÜZENLEME ÇALIŞMALARI

            1-Pasaport Kanunundaki Değişiklik Tasarısı

            Ülkemiz sınırlarından yasadışı yollarla giriş ile yasadışı yollarla çıkış yapmaya çalışan yasadışı göçmenlerle ilgili cezalar Pasaport Kanunumuzun 33-35 maddelerinde, bu kişiler sevk ve idare eden kılavuz ve taşıt araçlarını yöneten kişiler verilecek cezalar ise aynı Kanunun 36. maddesinde düzenlenmektedir.

Ancak, her geçen yıl büyüyen yasadışı göç sorunu ile mücadelede söz konusu madde hükümleri caydırıcılıktan oldukça uzaktır.

Hatta yasadışı göçmenler, sembolik para cezaları alarak (324 bin TL gibi), sınırdışı edilmektedirler. Bu durum, yasadışı göçmenlerin tekrar ülkemiz yoluyla batı ülkelerine gitmeleri için cesaret kazanmalarına ve yeni girişimlerde bulunmalarına yol açtığından, dolaylı olarak yasadışı göçle mücadele etkinliğini kaybetmektedir. Ayını zamanda bu kişileri sevk ve idare eden kişilere de yetersiz cezalar verilmesi, suçun tekrar işlenmesine cesaret kazandırmaktadır. 

Pasaport Kanununun söz konusu maddelerinde değişiklik yapan kanun tasarısı taslağı yasallaştığında yasadışı göçmenlere caydırıcı para ve hapis cezaları verilebilecek, bu kişileri sevk ve idare edenler de ağır hapis ve para cezasına çarptırılacaklardır.

Tasarı, halen Başbakanlıkta, ilgili Bakanlıkların görüşlerine sunulmuş bulunmaktadır. Schengen vize sistemine uyum sağlanması açısından, AB ülkelerinin uygulamakta olduğu havaalanı transit vizesinin mevzuatımıza ilave edilmesi için çalışmalar sürmektedir. 

2-Göçmen Kaçakçılığı ve İnsan Ticaretini Suç Olarak Tanımlayan TCK’ya Eklenecek Kanun Tasarısı Taslağı

12-13 Aralık 2000’de İtalya/Palermo’da imzalanan BM Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi ile Ek Protokolleri olan Kara, Hava ve Deniz Yoluyla Göçmen Kaçakçılığına Karşı Protokol ile İnsan Ticaretinin, Özellikle Kadınların ve Çocukların Ticaretinin Önlenmesine, Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına İlişkin Protokollerin TBMM tarafından onaylanması amacıyla tercüme çalışmaları Bakanlığımız yetkililerinin de katıldığı Tercüme Komisyonunda 2002 Mart ayında tamamlanmıştır. Adalet Bakanlığının, Sözleşmeye uygun olarak hazırlanan taslakta tercümeden kaynaklanan bir eksiklik olup olmaması için yaptığı incelemeler sonucunda son şekli verilmiştir.

Ülkemizin önünde önemli bir sorun olarak sık sık gündeme gelen yasadışı göç hareketlerinin organizasyonu, birçok ülkede bağlantıları olan göçmen kaçakçılığı organizasyonları tarafından yönetilmektedir. Ancak, göçmen kaçakçılığını suç olarak tanımlayan ve caydırıcı yaptırımlar içeren mevzuat hükmü bulunmamaktadır. Aynı zamanda, fuhuş, kölelik, zorla çalıştırma gibi amaçlarla özellikle çocuk ve kadınların ticaretinin önlenmesi ile ilgili olarak  ülkemiz mevzuatında önemli bir boşluk bulunmaktadır.

Yukarıda vurgulanan hususlarda bulunan eksikliklerin giderilmesi amacıyla, İçişleri Bakanlığı tarafından verilen talimat gereği hazırlanan taslak mevzuat, Adalet Bakanlığına tevdi edilmiş, söz konusu Bakanlık, bu düzenlemenin TCK içinde (201. madde-İş ve Çalışma Hürriyeti Aleyhinde Cürümler)  yer alması gerektiğini ifade etmiştir.

Taslak şu anda Başbakanlıkta bulunmaktadır.

3-Yabancıların Çalışma Yasası Tasarısı

Ülkemizde yabancılar için verilen çalışma izinleri, YÖK Başkanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Turizm Bakanlığı gibi birçok kurum ve kuruluşlar tarafından verilebilmektedir. Bu izinlerin tek merkezde toplanmasını ve kaçak işçi istihdamının önlenmesini teminen Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun Tasarısı hazırlanmıştır.

Taslakta, Çalışma izinleri, genel, özel ve bağımsız çalışma izinleri 4 kategoriye ayrılmıştır. Bu tasarının hazırlanmasında Türk Mevzuatının birçok AB Müktesebatı ile uyumlu hale gelmesi sağlanmış olacaktır.

Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun Tasarısı TBMM’ne sunulmuş, Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu tarafından kabul edilerek, Meclis Genel Kuruluna sevk edilmiştir. 

4- Vatandaşlık Yasasında Değişiklik Tasarısı

403 sayılı Türk Vatandaşlık Kanununda Değişiklik yapılmasına ilişkin tasarıya göre, Türk vatandaşları ile evlenen yabancıların evliliğin tescil tarihinden 3 yıl geçtikten sonra vatandaşlığa alınma prosedürünün başlayabileceği, Yönetmelikle belirlenecek olan “evlilik birliği ile bağdaşmayacak işte çalışmamak, aynı çatı altında yaşamak, başka kişilerle yaşamamak” gibi şartları taşıdıkları yaptırılan tahkikat ile tespit edilenler  vatandaşlığa alınacaklardır. Böylece, bir Türk ile evlenen yabancı  kadının Türk vatandaşlığını otomatik olarak kazanması uygulamadan kaldırılacağı gibi halen yürürlükte olan yasa hükmünde geçen “yabancı kadın tabiri” yerine sadece “yabancı” tabiri konarak, kadın-erkek eşitsizliğinin sona erdirilmesi ve sahte evliliklerin önlenmesi amaçlanmıştır.

TBMM İçişleri Komisyonunda görüşülerek kabul edilen tasarı, Meclis Genel Kurulu’na sevk edilmiştir.

5- İltica Yasası

Ülkemizden iltica-sığınma talebinde bulunan mülteci ve sığınmacılar hakkında uygulanacak usul ve esasları belirleyen “Kanun Tasarısı Taslağı”  ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Kanun tasarısı taslak çalışmalarına Genel Kurmay Başkanlığı, Adalet, Dışişleri ve İçişleri Bakanlığı yetkilileri katılmaktadır. Sözü edilen tasarı özellikle 1951 tarihli mültecilerin hukuki durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi, diğer uluslar arası mevzuatlar ve Avrupa Birliğine üye ülkelerin ilgili mevzuatları esas alınarak hazırlanmaktadır.