Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)

Tuncer ÖZYER

İdari ve Mali İşl. Daire Başkanı

160. Vlll. Plan, dünyada köklü ekonomik ve sosyal değişimlerin yaşandığı bir dönemde hazırlanmıştır. Dünyada yaşanan bu değişimin sunabileceği imkanlardan ülkemizin en üst düzeyde yararlanabilmesini sağlamak, uzun vadeli bir gelişme stratejisini gerekli kılmaktadır. (21)

161. 2001-2023 dönemini kapsayan uzun vadeli gelişme stratejimizin temel amacı; Atatürk’ün gösterdiği çağdaş uygarlık düzeyini aşma hedefi doğrultusunda, Türkiye’nin 21 inci yüzyılda kültür ve uygarlığın en ileri aşamasına ulaşarak dünya standardında üreten, gelirini adil paylaşan, insan hak ve sorumluluklarını güvenceye alan, hukukun üstünlüğünü, katılımcı demokrasiyi, laikliği, din ve vicdan özgürlüğünü en üst düzeyde gerçekleştiren, küresel düzeyde etkili bir dünya devleti olmasıdır. Bilgi toplumuna dönüşümün sağlanarak dünya hasılasından daha yüksek oranda pay alınması, toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesi, bilim ve uygarlığa katkı ile bölgesel ve küresel düzeylerdeki kararlarda etkin söz sahipliği uzun dönemli gelişme stratejimizin  nesnel amaçlarını oluşturmaktadır. (21)

162. Bu kapsamda, üniter yapı korunarak devletin yeniden yapılandırılması, toplumun eğitim ve sağlık düzeyinin yükseltilmesi, gelir dağılımının düzeltilmesi, bilim ve teknoloji yeteneğinin güçlendirilmesi, yeni teknolojilerin geliştirilmesi, altyapı hizmetlerinde etkinliğin artırılması ve çevrenin korunması sağlanarak ekonomik ve sosyal yapıda dönüşümün gerçekleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. (21)

163. İhracata dönük, teknoloji yoğun, katma değeri yüksek, uluslar arası standartlara uygun ve yerel kaynakları harekete geçiren bir üretim yapısı hedeflenmektedir. (21)

164. Cumhuriyetin 100’üncü yıldönümüne rastlayan 2023 yılına kadar uzanan Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi, dünyada yaşanmakta olan kapsamlı ve hızlı değişimigözönünde bulundurarak, ekonomik ve toplumsal dönüşümlerin yönlendirilmesinde önemli bir işlev üstlenecektir. Amaçlanan dönüşümün daha uyumlu biçimde ve etkin kaynak kullanımıyla, Türkiye’nin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde gerçekleştirilmesinde Planların önemli bir katkısı olacaktır. (21)

165. Türkiye’nin Avrupa Birliğine tam üyelik süreci içinde olması, uluslararası norm ve standartlara uyum ve bilgi toplumunun gerektirdiği koşulları yerine getirme yönünden önemli bir fırsat yaratmaktadır. Bu çerçevede tam üyelik, binlerce yıllık tarih ve kültür birikimine sahip olan ülkemizin gerçek potansiyelini ortaya koymasına ve birikimini dünya ile paylaşmasına yardımcı olacaktır. Önemli bir jeostratejik konuma sahip olan ülkemiz, bulunduğu bölgede iktisadi, sosyal, siyasi ve kültürel etkileşimi artırarak bölge ve dünya barış ve refahına daha büyük katkı yapılabilecektir. (22)

166. Ülkemiz 21’inci yüzyılda dünyada stratejik ve ekonomik ağırlığı giderek artacak olan Avrasya Bölgesinde merkezi bir konumdadır. Bu bölge, Türkiye’nin gerçek ekonomik büyüme potansiyelini ortaya koyması ve önümüzdeki dönemde daha etkin bir güç odağı konumuna gelmesi  için önemli bir fırsat sunmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti dahil Türk Cumhuriyetleri ile olan yakın tarihi ve kültürel bağlarımız en büyük avantajlarımızdan birisini oluşturmaktadır. Bu çerçevede, Bölge ülkelerine yönelik yeni girişimlerin yapılması ve Bölgede bugüne kadar gerçekleştirilen işbirliğinde yeni aşamalara ulaşılması önem taşımaktadır. (22)

167. Türkiye, Bölge gelişmesine de katkıda bulunacak etkin bir ulaşım altyapısını en kısa sürede gerçekleştirilecektir. Bölge ülkelerinde üretilen ham petrol ve doğalgazı dünyaya ulaştıracak boru hatları, ülkemizin ihtiyacını karşılamasının yanısıra, ülkemizi dünyanın önemli enerji dağıtım merkezlerinden biri haline getirecektir. (22)

168. Bunlarla birlikte, genç ve dinamik nüfusu, ulusal gelişme bilinci, girişimcilik birikimi, kurumsallaşma yolunda ilerlemiş piyasa ekonomisi, uluslar arası rekabete açık sanayi yapısı, Güneydoğu Anadolu Projesi ile harekete geçirilen bölge potansiyeli, kıtalararası ulaştırma ağları, doğal kaynakları, tarihi ve turistik değerleri, 21’inci yüzyıla girerken Türkiye’nin toplumsal dönüşümü gerçekleştirmesine katkıda bulunacaktır. (22)

169. Türkiye’nin gerekli yapısal dönüşümleri gerçekleştirmesi durumunda, 2001-2023 döneminde yılık ortalama yüzde 7 dolayında büyüme hızı sağlaması ve büyümenin yaklaşık yüzde 30’unun toplam faktör verimliliğinden kaynaklanması, böylece 1998 yılında 3.200 dolan olan kişi başına gelirini 2023 yalında Avrupa Birliği ülkeleri düzeyine yaklaştırması beklenmektedir. Türkiye’nin, dönem sonunda ulaşacağı 1,9 trilyon dolar civarında GSMH düzeyi ile dünyanın ilk on ekonomisi arasına girmesi öngörülmektedir. (22)

170. 2023 yılında tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin  toplam katma değer içindeki paylarının sırasıyla yüzde 5, 30 ve 65 olması beklenmektedir. İstihdamın yapısındaki temel değişimin tarım ve hizmet sektörlerinde gerçekleşmesi ve dönem sonunda tarımın payının yüzde 10’lara gerilemesi öngörülmektedir. (22)

171. Uzun dönemde nüfus artış hızının yavaşlayarak, ortalama yıllık yüzde 1,1’e ve 2020 yılından sonra yüzde 1’in altına düşeceği tahmin edilmektedir. Uzun vadede nüfusun kendi kendini yenileyebilmesi ve dinamik bir yapıya sahip olması esas olup, nüfus artış ve doğurganlık hızının belirli düzeyde istikrar kazanması önemarzetmektedir. 1999 yılında, 0-14, 15-64 ve 65 ve üstü yaş grupları itibariyle sırasıyla, yüzde 31, 64 ve 5 olan nüfus dağılımının, 2023 yılında yüzde 23, 69 ve 8 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. (22)

172. 1997 yılı nüfus tespitine göre yüzde 60’lar düzeyinde olan kentsel nüfus payının, dönem sonunda yüzde 90 düzeyine ulaşması beklenmektedir. (23)

173. Okullaşma oranının, 2023 yılında ilköğretimde  ve ortaöğretimde yüzde 100, yükseköğretimde yüzde 50 düzeyine ulaşacağı öngörülmektedir. (23)

174. Yoksulluk sınırının altında bulunan nüfusun 2010 yılına kadar önemli ölçüde yoksulluktan kurtarılması hedeflenmektedir. (23)

175. 2000 yılında yüzde 22 dolayında gerçekleşmesi beklenen toplam yatırım harcamalarının GSMH içindeki payının, tedricen artarak 2023 yılında yüzde 27 civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. (23)

176. 2000 yılında yüzde 30 dolayında olan kamu yatırımlarının toplam yatırımlar içindeki payının dönem sonunda yaklaşık yüzde 10 düzeyine gerilemesi öngörülmektedir. (23)

177. Kamu yatırımlarının 2001-2023 döneminde artan oranda eğitim, sağlık, ve Ar-Ge alanlarında yoğunlaştırılması, enerji, ulaştırma ve haberleşme sektörlerinin yatırım paylarının 2010 yılına kadar düzeylerini koruması ve 2010 yılından itibaren tedricen düşürülmesi öngörülmüştür. (23)

178. Toplam özel sektör yatırımları içinde eğitim, sağlık, haberleşme  ve enerji yatırımlarının payının dönem boyunca, özellikle 2010 yılı sonrasında artacağı, imalat sanayiiyatırımlarının payında ise belirgin bir değişme olmayacağı tahmin edilmektedir.  (23)

179. Toplumsal hedeflere ulaşmada piyasaların ve devletin birbirlerini tamamlayıcı rol oynamaları esas olacaktır. Bu çerçevede, devletin düzenleme, gözetim ve denetleme fonksiyonları geliştirilecek, yerel yönetimler güçlendirilecek ve ulusal öncelikler doğrultusunda sivil toplum örgütleri desteklenecektir. (23)

180. Milli kültürümüzün korunmasına, geliştirilmesine, giderek daha geniş kitlelere ulaştırılmasına devam edilerek dünya düzeyinde etkileşim, tanıtım ve bilgi akışı sağlanacaktır. (23)

181. Türkiye’nin, jeostratejik konumu, kültürel birikimi ve ekonomik ve sosyal alanda sağlayacağı gelişmeler sonucu 2010’larda bölgesel bir güç olarak etkinliğini daha da artırması, 2020’lerde ise küresel bir güç olması hedeflenmektedir. Türkiye, mevcut birikimi ile bu hedefleri gerçekleştirebilecek güce sahiptir.  (23) 

SOSYAL VE EKONOMİK SEKTÖRLERLE İLGİLİ GELİŞME HEDEF VE POLİTİKALARI

–           SAĞLIK

–           Mevcut Durum 

718. Trafik kazaları sonucu ortaya çıkan sağlık ve ekonomik kayıplar önemini     korumaktadır.(86) 

– GENÇLİK, BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR

– GENÇLİK

Amaçlar, İlkeler ve Politikalar 

779. Sorumluluk duygusu gelişmiş, yeni fikirlere açık, kültürel değerlerimizi özümsemiş, ülkenin hedef ve imkanlarını bilen ve benimseyen, araştırıcı, eleştirel yaklaşım ve demokratik tavırlar gösterebilen ve kendi kişiliklerini geliştirirken, topluma ve kalkınma sürecine katkıda bulunan özgüvenli bir gençlik yetiştirilmesi esastır.  (91)

Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

784. Uyuşturucu Kullanımı ile Mücadele Takip ve Yönlendirme Alt ve Üst Kurulları izleme, denetleme ve koordinasyon birimi olarak yasal bir statüye kavuşturulacak ve etkin bir şekilde çalışması sağlanacaktır.  (92) 

– KADIN, AİLE VE ÇOCUK

– ÇOCUK

Mevcut Durum

829. 1995 yılında onaylanarak yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinde öngörülen ilke ve standartların iç hukuka yansıtılmasına, Sözleşmenin etkin bir şekilde uygulanması, izlenmesi ve koordinasyonuna, çocuklara yönelik tüm verilerin toplandığı bir veri tabanı ve bilgi ağı oluşturulmasına ihtiyaç bulunmaktadır.(95)

834. Çocuk işçiliği, sokak çocukları ve sokakta çalışan çocuklar sorunu önemini                 korumaktadır.(95)

835. Kimsesiz, aile ve yakın çevresinde yaşaması riskli olan çocuklar yönünden aile dışında alternatif bakım modellerinin geliştirilip yaygınlaştırılması önem taşımaktadır. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu bünyesindeki 76 adet çocuk yuvası ve 97 adet yetiştirme yurdunda toplam 16.595 korunmaya muhtaç çocuğa hizmet verilmekte olup, ayrıca 421 çocuk koruyucu da evlat edindirilmiştir.(95)

836. Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde 25 büyük ilde Küçükleri Koruma Şube   Müdürlüğü, diğer illerde ise Çocuk Büro Amirliği kurulmuştur. Çocuk mahkemeleri sayısı 6’ya ulaşmış, çocukların tutukluluk ve hükümlülük dönemlerini yetişkinlerden ayrı ortamlarda geçirmelerini sağlamak üzere 2 adet çocuk tutukevi faaliyete geçirilmiştir.(95)

837. Kanunla ihtilafa düşen çocuklar sorunu önemini korumaktadır. Çocukların suça itilmesini önlemeye yönelik politikalar oluşturulmasına, Çocuk Kolluğu kurulmasına, yeterli sayıda ve nitelikte çocuk tutukevi ve islahevi inşa edilmesine, çocuk tutukevi, islahevi, emniyet ve jandarma bünyesinde çocuk konusunda uzmanlaşmış nitelikli personel istihdam edilmesine; çocuk mahkemelerinin 2253 sayılı Kanunun öngördüğü yapıya kavuşturularak sayının artırılmasına ve çocukların topluma yeniden kazandırılmaları proğramlarının geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.(95)

838. İletişim araçlarında şiddet, cinsellik ve istismar içeren, madde bağımlılığını, sigara kullanımını ve tüketimi özendiren yayın ve programlar, çocukları olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir.(96)

Amaçlar, İlkeler ve Politikalar

839.  Çocuk Hakları Sözleşmesi ilke ve hedeflerine ulaşmak esastır.(96)

840. Çocuklara ilişkin her türlü verinin yer alacağı Çocuk Bilgi Ağı oluşturulacaktır.(96)

841. Çocukların yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla, sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını engelleyen nedenler ortadan kaldırılacaktır.(96)

842. Çocuğun bakım ve yetiştirilmesinde ideal ve öncelikli ortamın aile olduğu ilkesinden hareketle, özürlü çocuklar ve korumaya muhtaç çocukların ailesi yanında korunup yetişmesini sağlamak üzere aileye yönelik sosyal destek proğramlarına ağırlık verilecektir.(96)

843. Çocukları suça, sokağa, çalışmaya ve madde bağımlılığına yönelten nedenler ortadan kaldırılacak: çocuk suçluluğunun yoğun olduğu yerlerde başlayarak yeni çocuk mahkemeleri kurulacak, çocukların tutukluluk ve hükümlülük dönemlerini yetişkinlerden ayrı ortamlarda geçirmelerini sağlamak üzere çocuk tutukevi ve çocuk ıslahevi sayıları arttırılacaktır. (96)

845. Çocuğa hizmet götüren ilgili kuruluşlarda çocuk konusunda yeterli sayı ve nitelikte uzman personel istihdamı sağlanacaktır.(96)

846. Mahalli idarelerin; çocuklara yönelik merkezler oluşturarak, çocukların kültür, sanat, spor, folklor, okuma ve araştırma alışkanlığı kazandırıcı faaliyetlere yönelmelerini sağlayıcı programlar hazırlamaları ve özel sektörün de bu alana yatırım yapmaları teşvik edilecek, bu merkezlerde uzman personel istihdamı sağlanacaktır. (96)

847. Çocuklar iletişim araçlarının zararlı etkilerinden korunacak; televizyon kuruluşlarının şiddet, cinsellik ve istismar içeren, madde bağımlılığını, sigara kullanımını ve tüketimi özendiren yayın ve programları çocukların izleyemeyeceği saatlerde yayınlamaları sağlanacaktır. (96)

Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

848. Türk hukuk mevzuatı, Çocuk Hakları Sözleşmesi ile uyumlu hale getirilecektir. (96)

849. 2253 Sayılı Kanunda değişiklik yapılarak, bu Kanunun uygulanması bakımından 18 yaşına kadar herkes çocuk olarak kabul edilecek, mevcut çocuk mahkemeleri Kanunun öngördüğü yapıya kavuşturulacak ve 2253 sayılı Kanunda öngörülen çocuk gözlem ve kabul merkezleri kurulacaktır. ( 96)

850. Çocukların çalışması ile ilgili esas ve usuller, uluslar arası ilke ve standartlara uygun olarak düzenlenecektir. (96) 

– SERBEST ZAMANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Mevcut Durum

852. Gençlerin serbest zamanlarında bilgiye ulaşması, beceri kazanmaları ve meslek edinmeleri gayesiyle eğitilmesi, sokak çocuklarının ve özürlülerin topluma kazandırılması konularındaki çabalar yetersiz kalmaktadır. Özellikle gecekondu kesiminde ve kırsal alanda beceri artırıcı ve meslek edindirici faaliyetlerle ilgili sorunlar giderilememiştir.( 97) 

– SOSYAL REFAHIN ARTIRILMASI

– ÇALIŞMA HAYATI

Mevcut Durum

 953. Kamu istihdamı açısından büyük önem taşıyan Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlıklarında norm kadro çalışmalarında önemli gelişmeler sağlanmış olmakla birlikte, bu çalışmaları kamu kesiminin bütününe yaygınlaştırma gereği sürmektedir. (105)

Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

980. Norm kadro çalışmaları ve devlet personel rejimi reformu tamamlanacaktır.  (107)

                                   Sürecek…