Giriş :

Günümüzün gelişen teknolojisine bağlı olarak suç işleme yöntemleri de çağa ayak uydurmuş durumdadır. Son teknolojileri kullanan profesyonel suçlular yakalanmamak için ellerinden gelen her şeyi yapmaktadırlar. Bunlardan biri de kuşkusuz konuşmaya dair suçlar olmuştur. Uzmanlar konuşmacıları tespit edebilmek için adli nitelikli konuşmacı inceleme tekniklerini öğrenmiş ve bunu geliştirmişlerdir. Aslında insanoğlu ilk yaratılışından beri konuşmaya dair sesler çıkarmışlardır.Yani yeni bulunan bir şey değildir.Ancak bunun suça dair incelenmesi 1860’lara dayanır. Ülkemizde ise çok yeni. Adli ses uzmanları kendilerini geliştirirken, yurt dışı kaynaklı yayınları takip ederek ana dilimizde eserler üretmişlerdir. Bu çalışmaları sürdürürken inter-disipliner çalışmaların da ötesine geçerek trans inter-disipliner çalışmalarla konuşmacıların sadece bilgisayara bağlı görsel değerlerine bağlı kalınmayarak işitsel tekniklere de ağırlık vermişler ve kişilerin konuşma anına dair psikolojik durumları üzerinde de çalışmalar yapmışlardır.

Bugün adli ses laboratuarlarında “birincil ses ve konuşma incelemeleri servisleri” en çok kullanılan teknikleri içermektedir. Konuşmacı tanıma (konuşmacının kim olduğu), kayıt güvenilirliği (montaj ya da orijinallik), kayıt iyileştirme (görüntünün ya da konuşmanın silinerek istenilen yerinin duyulur ya da anlaşılır hale gelmesi) işlemleri birincil incelemeler içinde yer alır. Bunların içinde de en çok karşılaşılan konu ‘konuşmacı tanıma’ işlemidir.

Konuşmacı Tanıma İşlemi Nedir?

Konuşmacı tanıma işlemi, bütün işitsel ve görsel duyuların kullanıldığı çok yönlü bir işlemdir (Tosi,1979:57,58). Bunu işitsel ya da görsel tekniklerin birbirinden ayrılmadan, bir bütün içerisinde kullanılarak duyulan ses ya da seslerin kime ait olduğunun araştırılması  işlemi olarak tanımlayabiliriz. Bu olayın temel olarak dayandığı varsayım; seslerin, kendi başlarına sahip olduğu karakteristikler ve özellikler yardımıyla çeşitli analiz teknikleri ve yöntemleri uygulanarak diğerlerinden ayırt edilmesidir (Cain,1990:16). Sesin bu karakteristik özellikleri tıpkı parmak izi ya da DNA gibi insandan insana farklılık gösterdiği için ayırt edici bir özelliğe sahip olmuştur. Konuşurken vokal yoldan çıkan enerji ve turbülanslı hava sesin spectrumunda parmak izi gibi izler bırakır. Spektrografisi çıkarılan konuşma kaydına zamana bağlı olarak bir çok parametre incelenebilir. Bunlardan temel olarak frekans ve genlik analizleri işlemi ilk bakılan değerlerdir. Spektrogramlar sesin fotoğrafıdır.

“Kapa lan çeneni” tümcesinin fotoğrafik görünümü (spektrografi)  Parmak izinin görünümü

İlk kaydın akustik ve psikolojik özellikleri değişmediği surece mukayese için alınacak ses örneği ile olay kaydındaki izler aynı olacaktır. Parmak izi incelemelerinde olduğu gibi noktalar seçiliyor ve incelemeye tabi tutuluyor. Tetkik unsuru kayıttaki konuşma ile mukayese için alınan kayıttaki konuşmanın karakteristiklerinin tutması ilk aşamada konuşan kişinin tespitinde uzmanlara yol gösteriyor.

Öncelikle sözlü olarak rahatsız edildiğini beyan eden kişi suç duyurusunda bulunur. Gerekli yasal prosedür içinde teçhizat donanımı kurulur ve ya mağdurun kendi çabalarıyla ya da kolluğun çabalarıyla bahse konu olan konuşmacının konuşması kaydedilir. Yargı kanalıyla incelenmek üzere laboratuara getirilen bu kayıtta incelemeler başlar. Öncelikle işitsel teknikler kullanılır. Kişinin konuşması profillenir. Ağız yapısı, konuşma bozuklukları, lehçe ağız, şive, kavşak, durak, diş yitimi sonucu sesletimde oluşan hatalar, konuşma stili, jargon ya da argo[1], kekeleme, hastalıklar (afazi gibi), patolojik rahatsızlıklar, protez kullanımı, konuşma hataları, duraksamalar gibi dilsel özellikler incelenir ve bir rota çizilmiş olur. Ayrıca perde istatistikleri, kısa zaman enerjisi, sözcüğün uzun dönem güç spektrumu, konuşma oranı, fonem ve susma (sessizlik) süreçleri, formant oranları ve glottal (gırtlaksal) dalga formlarının şeklinin bile konuşmacı etki sınıflaması için kullanılması uygun olan bir çok özelliktendir (Çev. Sever,2004). Diğer yandan da kayıt dinlenerek konuşmalar metne dökülür.

Şüpheli şahıs geldiği zaman kolluğun çıkarmış olduğu tahmini profile uyan kişilerden karşılaştırmalı ses örneği alınır. Konuşmadan çıkan metin tekrarlatılır, okutturulur. Bu durumda şüpheli ile polis arasında bir bildirişim ortaya çıkmıştır. Adli bildirişme diyebileceğimiz kavram ise; işlediği her hangi bir suçtan ya da işlenilen bir suçtan dolayı şüpheli olarak sorgulanması ya da ses örneği alınması gereken kişi/kişiler ile kolluk kuvvetlerinin karşılıklı olarak sesel ve işaretsel iletişimidir.(Sever,2004) İleride bazı metotlarla, konuşma örneklerinin karşılaştırılmasında aynı metnin kullanılmasına gerek kalmayacaktır. Ses tanıma konusunda metinden bağımsız sistemlerin kullanılması ile bu olay basitleştirebilecektir (Bayram, 1999:55). Karakteristiklerin incelenmesinde görsel teknikler ön plana çıkmaktadır.Çünkü mahkemeler ses uzmanlarından somut deliller isterler. Seslerin görsel olarak yapılan karşılaştırılmalarında ise genel formant şekli ve pozisyonu, perde periyodu düzeni, enerji dağılımı, sızmalı, patlamalı sesler, formant aralıkları gibi özellikler incelemeye tabi tutulur (Kent, 1992:76,77).

Sonuç :  

Teknolojik cihazların gelişmesi sonucu ortaya çıkan yeni adli inceleme birimi olan adli ses incelemeleri, on yıla yakın süredir, emniyet teşkilatında yapılmaktadır. Adli nitelikli konuşmacı tanıma tekniklerinin hızla geliştiği ve yeni tekniklerin uygulandığı günümüzde suçlulara ve onlarla mücadelede polise çok iş düşmektedir. Çünkü suçlular yakalanmamak için büyük çabalar`gösterirken, polis onları yakalamak için çaba gösterecektir. Tavşan ve tazı hikayesi hiç bitmeyeceğine göre suç işleyenler her seferinde seslerinden tanınmamak için uğraş verecekler, polisler de onları yakalamaya devam edecektir. 

Kaynaklar

1.      Bayram, L. Konuşmacı Tanımada Ses Çözümleme Yöntemleri ve Adli Olaylarda Kullanılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara

2.      Cain, S. Voiceprint Identification, Legal Investigator, November, 1990

3.      Gardner,A, Essa,İ Konuşmacı Etkileşimiyle Belirlenen Prozodi Çözümlemesi, Çev. Hanifi Sever, Çağın Polisi Temmuz 2004

4.      Kent,R.D., Read, C. The Acoustic Analysis of  Speech. Singular Publishing Group, Inc. San Diego, California, 1992

5.      Tosi, O. Voice Identification, Theory Legal Applications, University Park Press Baltimore, Maryland, 1979

6.      Sever, H. Kesici G.N. Karşılaştırılmalı Ses Örneği Alınırken ve Sorgulama Anında Şüpheli Kolluk Bildirişmesi, Polis Dergisi 39. Sayısı,2004

7.      Yüksel C., Demirel D., Öztürk F. Adli Dilbilim ve Uygulamaları- Hacettepe 2002