Üst Menu
Search
Generic filters

Ana Menu

Atatürk ve 1932 Ramazan’ı

polis_dergi_haziran_2013_023 polis_dergi_haziran_2013_024 polis_dergi_haziran_2013_025            Başlıkta yer vererek aşağıda izah edeceğimiz bu husus, Atatürk’ü seven veya sevmeyen birçok insanın aşinası olmadığı bir konudur. Zira anlatıla gelen Atatürk gerçek Atatürk olmayıp, kimileri paravan etmek istediği için; kimileri de buğzettikleri için kendilerine göre bir hayali Atatürk oluşturmuşlardır. İşte bu konuya sırf bu sebeple değinmeye çalışacağız. Yani bir yanlışı naçizane olarak düzeltmeye çalışacağız. Çünkü bu yanlış sebebiyle, araştırma imkânı olmayan büyük bir çoğunluk maalesef Atatürk’ü din aleyhtarı olarak kabul etmektedir. Kanaatimce Atatürk ve onun eserleri ve cefadan başka kendisine bir şey vermeyen ve çoklukla cephelerde geçen kısacık ömrü hakkında bilgi sahibi olan bizlerin bu tür konuları dile getirmesi bir vefadan öte bir görev olduğu kanaatini taşımaktayım.

 

            Atatürk cidden bir mana adamıydı. Bunun için de en son İlahî Mesajın (Kur’ân) biz muhatapları için anladığımız dile çevrilmesi, O’nun belli başlı projeleri arasında yer almıştır.

 

            Gerçekten, inanmaya başladığı ilk günden bu güne vatandaş İlahî Mesaj’ın anlamını bilemediği için, hurafecinin, softanın, muskacının ve dahi şucunun bucunun elinde oyuncak olmuştur. Esefle söyleyelim ki bu gün daha iyi bir noktada olduğumuzu söylemek pek mümkün değil.

 

            İşte toplumu bu badireden kurtarmak isteyen Atatürk, öncelikli olarak Kur’ân’ın toplumun diline çevrilmesini hedeflemiştir. Fakat felek çok erkenden dalına bindiği için bunun semeresini pek göremeden terk-i hayat ederek rahmet-i Rahman’a iltica etmiştir.

 

            Bu hedef hakkında Falih Rıfkı Atay’ın İstanbul 1966 baskılı “Atatürkçülük nedir” adlı eserinin 47 ve 48. Sayfasından bir alıntı yapmak istiyoruz:

 

            “Mustafa Kemal Atatürk’ün son dileği, Ezan’dan başka ibadetleri de Türkçe yaptırmak ve Türk kafasını Arap kafası köleliğinden kurtarmaktı. Türk Ocağı’na gittiğimiz gün, Kur’ân’ı Türkçeye çevirmek konusunu açtı idi. Orada bulunan Kazım Karabekir şöyle dedi:

 

            – Kur’ân-ı Azîmüşşan Türkçeye çevrilemez, Paşa hazretleri!

            – Niçin çevrilemez efendim? Bu sözünüz, “Kur’ân’ın manası yoktur!” demektir.

            – Hayır, efendim ama mesela elif-lâm-mim’…ne diyeceğiz buna?

            – Ne demektir elif-lâm-mim’?!

            – Meçhul efendim…

            – Öyle ise karşısına bir nokta koyar, çevirmeye devam edersiniz.”

 

            Gerçekten toplumumuz din dili olarak dayatılan Arapçaya vakıf olamadığı için iki arada bir derede kala gelmiştir. Bırakınız Kur’ân’ı; maalesef yakarış demek olan dualar dahi halkın bilmediği bir dille yani Arapça ile yapılmaktadır. Bu da halkın İlahî Mesaj yerine, kim ve neyin nesi olduğu belli olmayan birilerinin peşine takılmasına sebep olmuştur, olmaktadır. Hâlbuki Hz. Kur’ân özellikle kendisinin “tedebbür suretiyle” yani anlayarak ve çıkarımlar yaparak okunmasını âmirdir. Ama buna rağmen bu yolda sarf-ı mesai edenler – her ne hikmetse- ille de Arapça okumayı istemekteler. Anlayan varsa beri gelsin. Oysa güzide bir sahabe olan İranlı Selman (Selman-ı Farısî) kendi öz toplumunun Kur’ân’ı Farsça okumak istediklerini Hz. Resul’e ilettiğinde sevinç dolu bir “Tabi ki!” cevabı almıştır. Vay başımıza gelenler. Nereden nereye geldiğimizi görebiliyor musunuz?!

 

            Şimdi Atatürk’ün başlıkta yer verdiğimiz 1932 yılı Ramazan ayındaki faaliyetine gelelim: 09 Ocak1932’den 07Şubat 1932 tarihine kadar devam eden bir aylık zaman dilimi (Ramazan 1350), Cumhuriyet devrinin en önemli inkılâplarından birine sahne olmuştur. Zira Tanzimat’ın ilanından itibaren cılız bir şekilde başlayarak II. Meşrutiyet’le birlikte yükselme kaydedip, Cumhuriyet’in ilanını müteakip gerekli tüm hazırlıkları tamamlanmak suretiyle devamındaki yıllarda peyder pey hayata geçirilen “İslâm’ın Türkçeleştirilmesi Projesi” 1932 Ramazan’ında olgunlaşma noktasına ulaşmıştır.1

 

                    Bu projenin hayata geçirilmesi için Dolmabahçe Sarayı’nda bir toplantı yapmaya karar verilir. Toplantının değişmez ismi, dönemin Milli Eğitim Bakanı Dr. Reşit Galip’tir. Bu zat, verilen talimat üzerine bu toplantıdan önce hazırladığı ve Atatürk’ün de üzerinde düzeltmeler yaptığı bir çalışması ile konuyu gündeme taşımıştır. Yapılan toplantılarda bu yenileme hareketinin, okullara yansıtılması ikinci plana itilerek camilerdeki faaliyetlerin ıslahı ile uygulamaya konulduğu anlaşılmaktadır. Burada Atatürk’ün temel düşüncesi; Arap diline ve ilmine vakıf olan hocaların varlığı, halkın bunlardan yeteri kadar faydalanamadığı ve gelecekte de faydalanamayacağı noktasında yoğunlaşmış gözükmektedir. Çünkü herkesin Arapça bilmesine imkân yoktur. Hâlbuki halk, okunan her şeyin anlamını bilmeli ve bunun yanında daha önce de Kur’ân okumasını bilmelidir. O halde yapılacak iş Kur’ân’ı Türkçeleştirmek, sonrasında da hutbelerde okunan Arapça ayet ve Sûreler’in Türkçelerini okumak olmalıdır. Bu düşünce, söz konusu projenin bir bakıma sınırlarını çizmiş oluyordu.

 

            Bu toplantılarda bulunan Hafız Yaşar Okur (öl.1966), 1932 Ramazan’ındaki uygulamaya dair hazırlıkların önceden planlanmış olduğunu ve bu işe ibadetlerin Türkçeleştirilmesiyle girişildiğini ifade ederek; Atatürk’ün, Türkçe Ezan, Türkçe Kur’ân, Türkçe Hutbe ve Türkçe Tekbir projesiyle İslâm dininin hükümlerini halkın ana kaynağından doğrudan öğrenmesini temin maksadıyla toplumun öz diline uygun bir yenilik yapmak istediğini beyanla; mukaddes mihrabı cehlin elinden alıp ehline verilmesini tasarladığını vurgulamaktadır.2 Hafız Yaşar Okur’un bu husustaki en dikkat çekici diğer bir beyanı ise şöyledir: “…pek çok cahillerin ilmî kisvelere bürünerek Kur’ân’ı yanlış okuduklarını, etraflarına toplananlara da yanlış telkinde bulunduklarını, hâlbuki Türkçe ile bütün bu yanlış ve zararlı hareketlerin önüne geçilebileceği mütalaasında bulunan Atatürk’ün hedefi; camileri ıslah etmek, imam, hatip, murakıp ve müezzinlerin maaşlarının artırılmasını temin etmekti” şeklindedir. (Bkz. dip not 2). Atatürk’ün bu faaliyetini, İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin asırlar ötesinden beyan ettiği: “Kur’ân’ın Arapçadan başka dillere çevrilip, namazda o dillerle okunmasının caiz bulunduğunu; geçerli olanın söz değil mânâ olduğunu” açık olarak ortaya koyduğu tespitten yola çıkarak gerçekleştirmek istediği anlaşılmaktadır.

 

            Atatürk’ün İstanbul’a gelişinin ilk haftasında (17 Ocak 1932) Milli Savunma Müsteşarı Derviş Paşa vefat eder. Bunun üzerine Atatürk o gece Derviş Paşa için Türkçe bir mersiye yazar ve ertesi gün Derviş Paşa’nın kabri başında okunmasını emreder. Hafız Yaşar Okur kendisine verilen bu görevi Maçka Kabristanında yerine getirir. Ve böylece ibadetlerde Türkçe başlatılmış olur. (Not: Güftesi Atatürk’e, bestesi Hafız Yaşar Okur’a ait olan bu mersiye için, adı geçen eserin 81. sayfasında yer alan dip not 1’e bakılabilir.)

 

            Ele aldığımız konu epey yüklü ise de, biz çok kısa bir özet yaparak sözü bitireceğiz. Söz konusu uygulama için beklenen gün gelmiştir. 03 Şubat 1932 Çarşamba. Bu, Hicrî 26 Ramazan 1350 tarihine denk gelen Kadir Gecesi’nin ihya edileceği günün tarihidir. Nitekim bu günün akşamı Ayasofya camiinde dokuz hafız tarafından ihtifale (Hürmet ve saygı için büyük cemaatle yapılan merasime) başlanır. Hafızlar önce topluca üç kez tekbir getirirler. Tekbirlerden sonra Mevlid’e başlanır. Sırasıyla Hafız Yaşar, Hafız Sultanselimli Rıza, Hafız Zeki, Hafız Fahri, Hafız Saadettin, Hafız Kemal, Hafız Nuri, Hafız Beşiktaşlı Rıza ve Hafız Burhan okur. Her Sûrenin okunuşundan sonra hafızlar topluca tekbir getirirler. Hafız Yaşar Tebâreke’yi; Hafız Zeki Fetih Sûresinden bir bölüm; Hafız Kemal, Kadir Sûresini; Hafız Nuri Haşr Sûresini; Hafız Fahri Ayet’el Kürsî’yi; Hafız Sadettin Müzemmil Sûresini önce Arapça aslını, sonra Türkçe çevirisini (makamsız olarak “hitabe” şeklinde) okurlar. Daha sonra Beşiktaşlı hafız Rıza, Hâmim Sûresini önce Arapça, sonra Türkçe olarak makamla okur. (Bkz.a. g.e. s.90).

 

            Tabi tüm bunlar, Atatürk’ün talimatıyla Ayasofya Camiinde ve radyo vericileri konmuş  olarak tüm dünyaya yayın şeklinde olur. Başta Yerebatan Camii olmak üzere daha başka camilerde de aynı tarz uygulamalar cereyan etmiş ve 1932 Ramazan’ına ait Kadir Gecesi böylece ihya edilmiştir. İlk defa gündeme gelen bu olağan üstü uygulama Atatürk tarafından Dolma Bahçe Sarayında radyodan izlenmiştir. Aynı uygulama bazı hafızlar tarafından ikindi namazında Kadıköy Osmanağa Camiinde devam ettirilmiştir. İlk Türkçe Hutbe ise 1932 Pazartesi günü Bayram Namazında İstanbul’da ve Türkiye’nin birçok camiinde okunmaya başlamıştır. Özellikle din konusunda kendi sakat düşünceleri açısından Atatürk’ü paravan edinenler ile Atatürk’ün bu yönünü bilmeden -hâşâ- dinsiz nitelemesi yaparak vebale düşme bedbahtlığına düşen diğer cenahtakilere bir nirengi olarak bu kısacık tespit- ithaf olunur.

 

            Gerçeği savunanlara selam olsun.

 

            Dipnotlar

            1 Dücane Cündioğlu, Türkçe Kur’ân ve Cumhuriyet İdeolojisi, Kitabevi, 2. Baskı, İst. s.68.

            2 Dücane Cündioğlu, a.g.e. s.78.