Vücut Bileşiminin Tespiti

“Anthropometrical Research on Ankara Police Forces: The Determination of the Body Composition”

Özet

            Bu araştırma Ankara Emniyetinde görev alan personelin vücut bileşimini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda Ankara Emniyet Müdürlüğü personeli, Ankara Emniyeti Çevik Kuvvet Şubesi ile Esat Karakol amirliğine bağlı toplam 401 erkek bireyden ağırlık, boy, triceps, biceps, subscapular, suprailiac deri kıvrımı kalınlığı ölçüleri alınmıştır. Bu ölçümler yardımıyla deneklerin Beden Kitle İndeksi (BKİ), vücut yağ oranı ve yağsız vücut kitlesi oranları hesaplanmıştır. Elde edilen bulgulara göre deneklerin Beden Kitle İndeksi bakımından sınır değerlere sahip olduklar tespit edilmiştir. Yağsız vücut kitlesi bakımından ise yaş ile birlikte bir azalmanın olduğu görülmüştür. Vücut yağ miktarının ise yaş ile birlikte artışta ve bu arışta subscapular deri kıvrımı kalınlığının daha büyük rolü olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar kelimeler: Vücut Bileşimi, Vücut yağı, Yağsız vücut kitlesi

Abstract

This research has been carried out on Ankara Police Department officers to show their body composition. In this respect we have taken body weight, height, triceps, biceps, subscapular and suprailiac skinfold thickness measurements of a total of 401 male subjects which solely consist of officers from Ankara Police Department, Ankara Special Forces Unit and Esat Police Station. With the help of these measurements we have calculated body mass index, body fat and fat free mass ratio. According to these findings it has been determined that the subjects’ body mass index values are above and beyond the normal limits. With respect to the fat free body mass values, an inverse relationship with the age has been found.  In contrast it has been concluded that the body fat increases with the age and that the subscapular skin fold thickness figures plays a big role in this increase.   

Key words: Body composition, Body fat, Fat free mass

Giriş

            İnsanın doğumundan ölümüne kadar vücut bileşimi sabit değildir ve sürekli bir değişim göstermektedir. Vücut bileşiminde meydana gelen değişimler yaşam beklentisi, hastalık ve travma riskleri açısından büyük önem taşımaktadır. Son zamanlarda vücut bileşimiyle ilgili çalışmaların oldukça arttığı görülmektedir. Bunun nedeni ise vücut bileşimi ile bazı hastalıklar arasında bir ilişkinin kurulması ve vücut bileşiminin bu hastalıkların tanısında kullanılmaya başlanmış olmasıdır. Vücut bileşimi, besinler aracılığı ile alınan kalori miktarı ve fiziksel aktiviteyle harcanan kalori miktarı arasındaki denge ile ilgilidir. Bu açıdan vücut bileşimi bireyin hayat standardını da yansıtması açısından da önemlidir. 

Vücut bileşiminin yanında vücudun genel yapısı hakkında bilgi veren diğer önemli teknik Beden Kitle İndeksidir. Beden Kitle İndeksi yetişkinlerde ağırlık-boy ilişkisine göre şişmanlığı en iyi gösteren ve kolay uygulanabilen bir indekstir. Bu indeks yetişkinler için boy ile en az, vücut yağı ile en yüksek korelasyona sahiptir. Beden Kitle İndeksi; Ağırlığın, boy uzunluğunun karesine bölünmesi ile bulunur (BKİ= Ağırlık (kg)/ Boy2 (m)). BKİ’nin yüksek olması insan sağlığını olumsuz etkiler. BKI 25 in üzerine çıktığında mortalite riski dereceli olarak artmaktadır. Özellikle kalp-damar has-talıkları, diyabet ve safra kesesi hastalıkları bu yönden önem taşır. Beden Kitle İndeksi ile kan kolesterol düzeyi arasında pozitif bir ilişki mevcuttur. BKİ > 35 olanlarda BKİ= 20-25 olanlara oranla diyabetin görülme sıklığı 5 kat daha fazladır. BKİ <20 olanlarda sindirim sistemi ve akciğer hastalıkları nedeniyle yaşam süresi daha kısadır. Bu nedenle orta düzeyde mortalite riskine sahiptirler. BKİ < 16 olanlarda mortalite 3 kat artmakta. Bu durum aşırı zayıflığında sağlık açısından risk taşıdığını bize göstermektedir. Diyetsel faktörler, sigara kullanma alışkanlığı ve fiziksel aktivite düzeyleri, BKİ ile mortalite riski arasındaki ilişkiyi karmaşık hale getirebilir. Sigara içenler, içmeyenlerden daha zayıf olma eğilimi (BKİ düşük) göstermekte, sigaranın bırakılması ile ağırlıkta artma görülmektedir. Yetişkinler için 19-35 yaş arasında BKİ= 20-24.9 arası ideal indeks aralığı, 25 – 29.9 arası overweight (toplu – ağırlığı istenenden fazla), 30 üzeri şişman, 40 üzeri ise aşırı şişman olarak kabul edilmiştir. 25-34 yaş arası bireyler için BKİ=20-25 ideal indeks aralığını ve en düşük hastalık riskini gösterir. İdeal indeks aralığı 55-64 yaşta 22-27 olarak kabul edilebilir. BKİ=25-30 arası olanlar haftada en fazla 0.5-1 kg verecek şekilde yavaş kilo kaybederek zayıflamalıdırlar. BKİ >30 olan kişilerde tıbbi gözlem altında çok düşük kalorili diyetler de uygulanabilir. Yetişkinlerde kronik enerji yetersizliğinin sınıflandırılmasında da BKİ den yararlanılmaktadır (Bray and Gray 1988: 429-4).

İnsanda vücut bileşimi yağ, kas, kemik ve bunların kimyaşal bileşimlerinden oluşmaktadır. Bizde bu araştırmamızda vücut bileşimini  yağ ve yağsız vücut kitlesi olarak ikili sisteme göre değerlendirme yapılacaktır.

Materyal ve Metod

            Araştırmanın materyalini, 24-53 yaş grubu Ankara Emniyet Müdürlüğü personeli, Ankara Emniyeti Çevik Kuvvet Şubesi  erkek personeli ile Esat Karakol Amirliğindeki personeli oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında toplam 401 erkek birey üzerinden 6 antropometrik ölçüm alınmıştır. Tüm bireylerin yaşları ondalıklı sisteme göre hesaplanmıştır.

Her denekten boy, ağırlık, triceps ve subscapular deri kıvrımı kalınlığı ölçümleri alınmıştır. Antropometrik ölçüler (değişkenler), İnternational Biological Programme (IBP)’ın önerdiği teknikler doğrultusunda alınmıştır (Tanner et al., 1978; Akın, 2001; Pheasent, 1990; Tilley, 1993).

Deneklerin ağırlığı 100 grama hassas dijital tartı aletiyle, boy uzunluğu, martin tipi^TM antropometreyle alınmıştır. Triceps, biceps, suprailiac ve subscapular deri kıvırımı kalınlığı ölçüleri ise harpenden^TM tipi deri kıvrımı pergeliyle ölçülmüştür.

Bireylerin vücut yoğunluğu Durnin ve Womersley (1974)’nin geliştirmiş olduğu formül yardımıyla hesaplanmıştır .

20 – 29 yaş için Vücut Yoğunluğu : 1.1631 – 0.0632 X

30 – 39  yaş için Vücut Yoğunluğu : 1.1422 – 0.0544 X

40 – 49 yaş için Vücut Yoğunluğu  : 1.1620 – 0.0700 X

X: Suprailiak,  Subscapular, Triceps ve Biceps deri kıvrımı kalınlığı değerlerinin toplamının logaritması.

Yukarıdaki formül yardımıyla eldeedilen vücut yoğunluğu Siri (1974)’nin geliştirmiş olduğu vücut yağ yüzdesi formülüne konarak bireylerin vücut yağ yüzde değerleri elde edilmiştir.

Yağ Yüzde : (4.950 / Vücut Yoğunluğu – 4.500) x 100

Bulgular

            Bireylerin yaşlarına ilişkin bilgiler Tablo 1’de verilmektedir. Bireylerin yaş ortalaması 29.08 olarak tespit edilmiştir. Tablo 1’de  görüldüğü gibi örneklememizin çoğunluğu 25 – 30’lu yaşlardadır.

Tablo 1: Bireylerin yaş dağılımı

Örneklemimizi oluşturan bireylerin antropometrik ölçüm değerlerinin ortalama ve standart sapma değerleri ile formüller yardımıyla elde edilen vücut bileşimine ilişkin veriler Tablo 2’de görülmektedir.

Tablo 2: Bireylerin Antropometrik Ölçüm ve Vücut Bileşimi Değerleri

DKK: Deri kıvrımı kalınlığı

Şekil 1’de ise boy uzunluğu ile yaş arasındaki ilişki gösterilmiştir. Yaş ilerledikçe örneklememizdeki bireylerin boy uzunluklarında bir azalmanın olduğu göze çarpmaktadır. Vücut ağırlığı ve yaş arasındaki ilişki ‘scater’ yardımıyla Şekil 2’de görülmektedir. Burada yaş ile birlikte ağırlığın çok az oranda bir artış gösterdiği tespit edilmiştir. Şekil 3’de ise Beden Kitle İndeksi ile yaş arasındaki ilişki görülmektedir. Şişmanlığın tanısında sıklıkla kullanılan beden kitle indeksi ise yaş ile pozitif bir ilişki gösterir ve 20’li yaşlardan ellili yaşlara gelindikçe Beden Kitle İndeksinde de bir artış gözlenir.

Triceps ve subsacpular deri kıvrımı kalınlığı değerlerinin yaş ile birlikte göstermiş oldukları ilişki Şekil 4 ve 5’de görülmektedir. Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı üyelerdeki yağ miktarını göstermesi açısından önemlidir. Yaş ile birlikte Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığında çok az bir azalmanın olduğu görülür.  Merkezi bölgedeki yağ miktarının önemli bir göstergesi olan Subscapular Deri Kıvrımı Kalınlığı ise yaş ile birlikte büyük bir artış gösterir. Vücut yağ miktarı ile yaş arasındaki ilişki Şekil 6’da görülmektedir. Şekilde anlaşılacağı üzere, vücut yağ miktarında yaşın ilerlemesine bağlı olarak devamlı bir artış görülür ve bu artışın çoğunlukla subscapular deri altı yağ miktarından kaynaklandığını akla getirmektedir.

Vücuttaki kemik ve kas ağırlığının önemli göstergesi olan yağsız vücut kitlesi ise yaş ile birlikte bir azalış gösterir (Şekil 7). 

Şekil 1: Boy uzunluğunun yaşa göre dağılımı                     Şekil 2: Vücut ağırlığının Yaşa göre dağılımı

Şekil 4:Beden Kitle İndeksinin yaşa göre dağılımı       Şekil 5: Triceps DKK’nın yaşa göre dağılımı

Şekil 6: Subscapular DKK’nın Yaşa göre dağılımı       Şekil 7: Vücut Yağ miktarının yaşa göre dağılımı

Şekil 7: Yağsız Vücut Kitlesinin yaşa göre dağılımı

Tartışma ve Sonuç

Derialtı yağ kalınlığı değerleri vücut bileşiminin belirlenmesinde sıklıkla kullanılan ölçümlerdendir. Bunlar arasında en çok kullanılanı ise üyelerdeki yağ birikimini gösteren Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı ile merkezi bölgedeki yağlanmayı gösteren subscapular deri kıvrımı kalınlığı ölçüm değerleridir. Triceps ve subscapular deri kıvrımı kalınlığı ölçümlerinin toplamının erkeklerde 32 mm’den yüksek olması obezite kriteri olarak kullanılmaktadır (Frisancho, 1974: 1052-7). Araştırmamızda ise Triceps ve Subscapular deri kıvrımı kalınlığı toplam değeri 25.4 olarak hesaplanmıştır. Bu da örneklememizi oluşturan emniyet personelinde obezitenin bulunmadığı fakat ileriki yaşlarda risk oluşturabileceği izlenimini vermektedir. Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı değerinin yaş ile birlikte azalması ve Subscapular Deri Kıvrımı Kalınlığının ise artması dikkati çeken bir olgudur. Bilindiği gibi merkezi bölgedeki yağ birikiminin en önemli göstergelerinden birisi subscapular deri kıvrımı kalınlığıdır. Bu yağ miktarının vücutta artması ve aşırı düzeyde bulunması sağlık açısından büyük bir risk oluşturur. Çünkü hayati organlara yakın olan bu bölgedeki yağ birikimi büyük risk oluşturmaktadır. Bu nedenle bu bölgedeki depo yağından kurtulmak için fiziksel aktiviteyi artırarak beslenme rejimininin yeniden düzenlenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır.

            Beden Kitle İndeksi ile mortalite arasında bir ilişkini olduğu da ortaya konulmuştur. Yani BKI artıkça mortalite oranında da bir artışın olduğu saptanmıştır. Obez erkelerde yapılan çalışmalarda BKİ ile mortalite arasındaki ilişkinin birbirine çok yakın benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Mortalitenin en düşük olduğu BKİ değeri  22 kg/m² civarındadır. 20 – 25 arasında mortalitenin çok düşük, 25 – 30 arasında düşük, 30 – 35 arasında orta derecede, 35 – 40 arasında yüksek ve 40’ın üzerinde ise çok yüksek olarak bulunmuştur (Colitz 1992: 503-7). Araştırmaya konu olan örneklemin Beden Kitle İndeksi ortalama değeri ise 25.4 olarak hesaplanmıştır. Bu nedenle bu yaşlar için bir risk oluşturmamaktadır. Fakat yaş ilerledikçe vücuttaki ağırlık artışına bağlı olarak Beden Kitle İndeksinin artabileceği gözönünde bulundurulmalıdır. National Center for Health Statistic (NHCS), BKİ’nin erkeklerde 27.8 kg / m^2’nin üzerinde fazla kilolu olarak kabul etmektedir. Ciddi fazla kilolu sınırı ise erkeklerde 31.1 kg / m² olarak tespit edilmiştir. Sekil 3’de Beden Kitle İndeksi ortalama değerinin 25.4 olması, bazı bireylerin bu sinirin üzerinde olduğunu ve hatta örneklemin yarısının bu sınıra çok yakın değerler taşıdığı görülmektedir.  

Sekil 7’de görüldüğü üzere yağsız vücut kitlesinde yaş ile birlikte bir azalma söz konusudur. Bilindiği gibi yağsız vücut kitlesinin büyük çoğunluğunu kaslar ve kemikler oluşturmaktadır. Yaşa uygun ağırlık çalışmak, kemiklerin kaybettiği yoğunluğu kazanmasına yardım etmektedir. Tabii bu tür egzersize başlamak için 90 yaşına kadar beklemeye gerek yoktur. Ağırlık çalışmalarının yanı sıra, haftada üç kez yapılacak yarım saatlik bir yürüyüş, sağlık için çok yararlıdır. Egzersiz, kalp, dolaşım sistemi, düşük tansiyon ve normal insulin seviyesi için çok faydalıdır (Gorman 2001).

Sonuç olarak hayat boyu istenen vücut bileşimini korumak sağlıklı bir yaşam için bir zorunluluktur. Vücut bileşimini istenen düzeyde olması için beslenme rejimimize ve egzersize özel bir önem göstermek gerekir. Fiziksel aktivite ile kaslarımızın,  kuvvetini, dayanaklılığını ve esnekliğini artırabilir, denge, koordinasyon ve kalp-damar sistemi hastalıklarının önüne geçebiliriz. Sonuçta fiziksel uygunluğunuzu artırabilirsiniz. Fiziksel uygunluğunuzun gelişmesi iş yapma kapasitenizi, günlük aktivitelerdeki bağımsızlığınızı artırarak, yaşam sevinci ve zevkininin gelişmesine neden olur  

Kaynakça

Akın, G. (2001) Antropometri ve ergonomi, İnkansa Ofset Matbaacılık, Ankara

Bray, G.A. Gray D.S. (1988). Obesity, Part I, Pathogenesis, West J. Med. 149: 429-4

Colitz, C.A. (1992). Economic cost of obesity. American Journal of Clinical Nutrition, 55: 503 – 507

Durnin, J.V.G.A. and Womersley, J. (1974). Body fat assessed from total body density and its estimation from skinfold thickness: Measurements on 481 men an women aged from 16 to 72 years. Br. J. Nutr, 32. p: 77-97

Frisancho, AR. (194). Triceps skinfold and upper arm muscle size norms for assessment of nutritional status. Am J Clin Nutr, 27, 1052 -1057

Gorman, C. (2001). Repairing the damage. Time, 157 (5)

Pheasent, S. (1990). Anthropomettrics an İntroduction, British Standards İnstitution, United Kingdom

Siri, W.E. (1974). ‘Gross Composition of the Body’ Advance in Biological and Medical Phiyics, IV, Ed.: J.H. Lawrence and C.A. Tobias, New York: Academc Pres, Inc, 1956, Alıntı: Behnke and A.R. Wilmore, J.H. Evalutaion and Regulation of Body Build and Composition, Prentice-Hall Inc. Pp 22

Taner, J.M. Hiernaux, J. Jarman, S. 1978, Büyüme ve beden yapısı üzerindeki antropometrik incelemeler (Çeviren, Armağan Saatçioğlu), Antropoloji Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, 8:93-131

Tilley, A.R. (1993). The Measure of Man and Woman, The Whitney Library of Design, an imprint of Watson-Guptill Publications, New York