İnsan Hakları Bağlamında Gözaltı Koşullarının Düzeltilmesi

                                                                           Ersan AKBABA                                 Bünyamin TURGUT

  Emniyet Amiri                                    Komiser Yardımcısı

      A.K.K.M Daire Başkanlığı                       A.K.K.M Daire Başkanlığı

Gözaltı koşulları ile ilgili günümüze kadar hazırlanan tüm yönergeler, talimatnameler amaç olarak;

Sorgu mahallerinin nitelikleri, şüphelinin hakları, yapılmaması gereken sorgu şekilleri, bu şahısların deftere kayıt usulleri ve şüphelinin gözlem altında bulunduğu sürece ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili hükümleri içermektedir.

C.M.U.K 3842 sayılı yasa ile değişik 135. maddesinde “Zabıta amir ve memurları ile C.Savcısı tarafından ifade almada ve hakim sorgusunda aşağıdaki hususlara uyulur;

1. İfade verenin veya sorguya çekilenin kimliği tespit edilir. İfade veren veya sorguya çekilen kimliğe ilişkin sorular doğru olarak cevaplandırılmak zorundadır.

2. Kendisine isnad edilen suç anlatılır.

3. Müdafi tayin hakkının bulunduğu, müdafi tayin edebilecek durumda değilse baro tarafından tayin edilecek bir müdafi talep edebileceği ve onun hukuki yardımından yararlanabileceği, isterse müdafiin soruşturmayı geciktirmemek kaydı ile ve vekaletname aranmaksızın ifade veya sorguda hazır bulunacağı bildirilir; yakınlarından istediğine yakalandığını duyurabileceği söylenir.

4. İsnad edilen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanuni hakkı olduğu söylenir.

5. Şüpheden kurtulması için  somut delillerin toplanmasını talep edebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe sebeplerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek imkanı verilir.

6. İfade verenin veya sorguya çekilenin şahsi halleri hakkında bilgi alınır.

7. İfade ve sorgu bir tutanakla tespit edilir. Bu tutanakta;

a) İfade vermek veya sorguya çekme işleminin yapıldığı yer ve tarih,

b) İfade verme veya sorguya çekme sırasında hazır bulunan kişilerin isim ve sıfatları ile ifade veren veya sorguya çekilen kişinin açık kimliği,

c) İfade vermenin veya sorgunun yapılmasında yukarıdaki işlemlerin yerine getirilip getirilemediği, bu işlemler yerine getirilmemiş ise sebepleri,

d) Tutanak içeriğinin ifade veren veya sorguya çekilen ile hazır olan müdafi tarafından okunduğu ve imzalarının alındığı,

e) İmzadan imtina halinde bunun nedenleri yer alır” hükmü bulunmaktadır.

Madde ile sanığa, müdafii tayini hakkı, yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmama hakkı yanında, şüpheden kurtulması için bazı kanıtların toplanmasını isteme hakkı da tanınmıştır. Böylece sanığa, kendisini daha iyi savunma olanağı sağlanmıştır. Savunma hakkı ile doğrudan doğruya bağlantılı ve kamu düzeni ile ilgili emredici nitelikteki bu hükme uyulması zorunludur. Yerel mahkemece iddianame okunduktan sonra sanığa suçu anlatılıp suçlamalar konusunda cevap vermeyebileceği hatırlatılarak sorgusunageçilmiştir. Madde ile sanığa tanınan haklar sadece susma hakkından ibaret olmayıp 135. Maddenin diğer bentlerindeki hususlar da aynı derecede önemli ve savunma hakkına ilişkindir. Sanığın en önemli haklarından biri olan savunma hakkı hiçbir şekilde kısıtlanmamalıdır.

Göz altına alınan şahısların sorulduklarında yakınlarına ve üst makamlara bilgi vermek amacı ile merkez ve taşra teşkilatımızda Gözaltı İzleme Birimleri 1995 yılında kurulmuştur. Bu sebeple Emniyet Genel Müdürlüğü A.K.K.M Daire Başkanlığı Haberalma Şube Müdürlüğü ile İl Emniyet Müdürlüğü E.K.K.M Şube Müdürlükleri bünyesinde “GÖZALTI İZLEME BÜRO AMİRLİĞİ”, Karakol Amirliğine bağlı infaz kısmında da “GÖZALTI İZLEME BİRİMİ” kurulması kararlaştırılmıştır.

Ülkemize yöneltilen suçlamalar içinde gözaltında kayıplar en önemlilerindendir. Devletin koruması altında olması gereken bu şüphelilerin, kayıp iddiaları, sorumluluğu doğrudan devlete yüklemektedir. Aslı olmayan bu iddiaları ortadan kaldırmak ve vatandaşların mağduriyetlerini gidermek için,  03.07.1995 tarihli Bakanlık  makamının  onayıyla   kurulan  Gözaltı İzleme Birimleri; 15.04.1996 tarihinden itibaren Gözaltı Projesi dahilinde, A-Serisi terminal sistemi üzerinden hizmetlerini sürdürmekte iken; yeni ihtiyaçların karşılanamaması nedeniyle iptal edilmiş olup; 01.12.2001 tarihinden itibaren Gözaltı Projesi, Pol-Net ortamında  faaliyete geçirilmiş bulunmaktadır.

Bu çerçevede, gözaltına alınan şahıslarla ilgili olarak düzenlenen “Gözaltı Takip Formları” İl Emniyet Müdürlüklerince AKKM Dairesi Başkanlığına gönderilerek kayıtları yapılmaktayken, sözkonusu tarihten itibaren gözaltına alınan şahıslarla ilgili tüm bilgilerin veri giriş kayıtları ve sorgulamaları, Pol-Net bağlantısı olan tüm İl Emniyet Müdürlüklerince yapılmaktadır.

Emniyet Genel Müdürlüğü A.K.K.M. Dairesi Başkanlığına bağlı olarak haberalma Şube Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren “Gözaltı İzleme Büro Amirliği” ningörevleri, Emniyet Genel Müdürlüğü A.K.K.M Dairesi Başkanlığı Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği 19. maddesinde şu şekilde belirtilmiştir:

a)   24 saat sürekli görev yapma esasıyla, gruplar halinde, vardiyalı olarak görev yapan  

Gözaltı İzleme Büro Amirliği personelince; bağlantısı olmadığı için direkt bilgisayara giriş yapamayan polis sorumluluk bölgelerinden gelen gözaltına alınan şahıslar hakkındaki faks bilgilerini, Gözaltı Bilgi Programına yüklemek,

b) Gözaltına alınanlar hakkında bilgi sorulduğunda, kişinin avukatı veya birinci derecedeki yakınları ile gerektiğinde ilgili ve yetkili makamlara bilgi vermek,

c) Gözaltı Bilgi Programının düzenli ve güvenlik içerisinde kullanılabilmesi için merkez ve taşra birimleri personeline kod ve şifre vermek,

d) İl Emniyet Müdürlükleri EKKM’lerindeki personele Gözaltı Bilgi Programı kullanıcı kod ve şifrelerini vermek, başka birime atandıklarında kod ve şifrelerini iptal etmek,

e)  Gözaltına alınanlarla ilgili her türlü istatistiki bilgiler hazırlamak,

f)   Büroda bulunan tüm cihaz ve makineleri bakımlı ve işler halde bulundurmak,

g)  Büro ile ilgili işleri, görevi devralacak gruba teslim etmek, kesintisiz görev yapılmasını sağlamak,

h)  Yetkili amirlerce verilecek diğer görevleri yapmak ile görevlidir.

Ancak bu faaliyetlerin netice verebilmesi için taşra teşkilatlarımızın konu ile ilgili gözaltına alınan şahısların bilgi ve kayıtlarını zamanında eksiksiz olarak girmeleri gerekmektedir. Eksiksiz yapılması halinde bu görev, teşkilatımızı zan altında kalmaktan kurtaracağı gibi, vatandaşlarımız için de, yakınlarından haber alabilmek, tedirgin olmalarını  engelleyecek, Polis-Halk İşbirliğine önemli bir katkı sağlayacaktır.

KAYNAKLAR:

1- E.G.M. A.K.K.M Dairesi Başkanlığı Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği

2- “Gözaltı İzleme Birimleri” nin kuruluşu ile ilgili genelgeler

3- İnsan Hakları (Sanığın Hakları ve Polisin Yetkileri) (Prof.Dr.Feridun YENİSEY Ankara 1994)

4- CMUH Hizmet İçi Eğitim Kaynak Kitabı  (Ankara 2002)