FBI’DA ÖLÜMCÜL KUVVET KULLANMA POLİTİKASI VE EĞİTİMİ
|
|
Fikret SARISÖZEN[*] |
Ölümcül kuvvet kullanmak konusunda yerinde karar verebilmek, kolluk kuvvetlerinin karşı karşıya olduğu zor gözcülerin başında gelir. Kolluk kuvvetleri yöneticileri ve eğiticilerinin en zor gözcü ise, polis memurlarının böyle hayati bir kararı vererek uygulayabilmek için gerekli beceri bilgiye sahip olmalarını sağlamalıdır. Bu zor görevin yerine getirilmesi ancak eğitimle mümkündür.
Ölümcül kuvvet kullanması konusunda verilen eğitim, böyle bir kararı zorunlu kılacak durumlarda sahip olunması gereken becerileri kapsamalı ve yönetiminde bu kararın verilmesiyle gelen sorumluluğu ve vebali memurlarıyla paylaşmaya kararlı olması gerektiğini yansıtmalıdır. İleriye bakış, geziye bakıştan daha büyük cesaret gerektirir.
Realistlik eğitim her durum için genel bir formül vermekten uzak olduğu için, peki memurları bazen ne yapmaları gerektiğine karar vermek konusunda tek başına bırakılırlar. Genelde realist eğitim, öldürücü kuvvetin kullanılmasını zorunlu kılan durumlar için bazı temel ilkeler getirir ve pratik örneklerde bunun en yerinde olarak nasıl uygulanacağını öğretir.
Yetersiz eğitim, peki memurlarının öldürücü kuvveti yerli yersiz kullanmalarına sebep olur. Yahut da tersi olabilir ve gerek kendi hayatına gerekse topluma yönelmiş bir tehlike söz konusuyken, polis memuru ne yapacağına karar vermeyip duraksayabilir.
Yeni Politika (New Policy)
17 Ekim 1995’de Adalet Bakanı Janet Reno, ABD Adalet Bakanlığına bağlı bütün kolluk kuvvetlerine teşmil eden yeni bir öldürücü kuvvet kullanımı politikasını onayladı. O zamandan beri aynı politika Hazine Bakanlığı tarafında da benimsendi ve ilk defa bütün federal kolluk kuvvetlerini kapsayan türdeş bir politika yaratılmış oldu.
Bu politikanın omurgası, “ani bir tehlike” mevcut olduğu zaman bile, öldürücü kuvvet kullanımı masum üçüncü şahıslar için büyük bir tehlike yaratacaksa, öldürücü kuvvetin kullanılmaması gerektiğinin kabul edilmesidir. Bu yani politikanın özü ilk paragrafta “kullanımın meşru sayıldığı haller” başlığı altında ifade edilmektedir.
Adalet Bakanlığına bağlı kolluk kuvvetleri ancak ve ancak elzem durumlarda öldürücü kuvvet kullanabilir yani polis memuru kendi hayatına veya başkalarının hayatına görelik ani bir tehlikenin mevcut olduğuna tamamen kani olduğu takdirde kullanılacaktır.
Bu mütalaa da “ani tehlike ifadesi, bir esneklik içerisinde, olayın vuku bulduğu zaman dilimi ve koşulları göz önüne tutularak yorumlanmalı; belli bir zaman diliminde olması muhtemel ani bir tehlike fikrinden hareketle yorumlanmamalıdır.” Denilmektedir. Üstelik bir polis memurunun “öldürücü kuvvet kullanma kararı, o an için polisin içinde bulunduğu ortama bakılarak değerlendirilmeli ve sonradan çok daha sakin bir ortam da durumu göz olan geçiren birinin bakış açısından yargılanmamaktadır.
Bu politika bir kolluk kuvvetleri memurunun karşılaşabileceği her duruma uygun cevapları temin etmemektedir. Ayrıca, polis memurunun en doğru kararı verme kabiliyeti ve sorumluluğunu da bertaraf etmek niyetinde de değildir. Daha ziyade, bu kararın verilmesi konusunda yol göstermek üzere bazı prensipler getirerek bir çerçeve yaratmaktadır. Her teşkilat bu çerçeve içerisinde, öldürücü kuvvet kullanımı üzerinde “kendi eğitimini yapmakta ve kendi davranışını tayin etmekte serbest” bırakılmalıdır.
Temel Eğitim Prensipleri: (Basic Training
Principles)
FBI eğitim dok tizinin en can alıcı önermesi şudur: tehditler değerlendirme bilgisi de tıpkı bu tehditlerle baş etme becerisi gibi öğrenilmek zorundadır. Eğitim görenlere, öldürücü kuvvet kullanımı zarureti ile ilgili olarak yerinde ve zamanında karar vermek konusunda objektif prensipler aşılanmaktadır.
Bir memurun bu konuda verdiği kararı sonradan gözden geçirenlerinde aynı nesnellik içinde işlerini yapmaları da son derece önemlidir. Yönetimin yalnızca politikayı ifade edip sonrada memurlarına elinden gelenin en iyisini yapmalarını istemeleri yeterli değildir yönetim politikayı benimsememesi, yorumlaması ve uygulaması büyük önem taşır. Böyle olunca polis memuru, üstlerinden talimat almakla kalmayıp, onlara güvende duyacaktır. Çünkü her gün sokakta yüz yüze geldiği durumlar karşısında kendisinden beklenen cesareti üstlerinin de aynı durumlar söz konusu olduğunda göstereceğinden emin olacaktır.
Bu amaçlarını gerçekleştirmek için FBI, ajanlarını öldürücü kuvvet kullanma konusunda eğitirken çok aşamalı bir yaklaşım uygulanmaktadır. Birinci aşamada politika sınıf içinde yazılı olarak incelenirken, bu politikanın polis görevlileri tarafından nasıl yorumlanması gerektiğini tayin eden kriterler izah edilir. İkinci aşamada sınıfta yar alır ve burada polisin bu politikayı uygulamak zorunda kalabileceği muhtelif senaryolar incelenir.
Eğitim verilen memurlara senaryolar verilerek, kabul edilen kriterler çerçevesinde öldürücü kuvvet kullanımının doğru olup, olmadığını saptamaları istenir. Konuyu iyice tartıştıktan sonra da öğrenciye politikanın en iyi şekilde uygulanması için davranılması gerektiğini gösteren bir model cevap sorulur.
Üçüncü aşamada ise, prensiplerin pratikte uygulamaları, interaktif video tekniğiyle, kuru sıkı atışlar veya boya tabancalarıyla rol yaparak öldürücü kuvvetin kullanılmasını rol gereği canlandıran egzersizlerle birleştirilir. FBI da verilen ilk eğitim, daha sonra FBI ajanlarının kariyerleri içerisinde zorunlu olarak geçtikleri arazi eğitimi sırasında takviye edilir.
FBI yeni öldürücü kuvvet politikasını nasıl öğrettiğini göstermek amacıyla eğitim planından parçalar ardından da polisin kriterleri nasıl uygulayacağını gösteren senaryolar sunulmaktadır. Politikanın metni, işaretlendiği yerlerde tamamen FBI’ya göre kaleme alınmış olup, yalnızca FBI misyonları için geçerlidir. Onun dışında “ajan” yerine “polis memuru” gibi şekil değişikliklerinin haricinde politikanın özü aynıdır. Editörün mütalaaları, ek açıklamalar temin etmesi açısından tırnak içine alınmış başlıklar halinde verilmektedir.
“Politika polis memurunun kendi muhakemesini kullanma yeteneğini ve sorumluluğunu etme niyetiyle hazırlanmıştır.”
EĞİTİM PLAN (İNSTRUCTIONAL PLAN)
1.GİRİŞ (İNTRODUCTION)
Bu özet plan FBI ajanına öldürücü kuvvet kullanma sırasında başvuracağı bir rehberdir. Öldürücü kuvvet uygulaması aşağıdaki genel prensipler çerçevesinde gerçekleşir.
A. Politika, polis memurunun gereksiz şekilde ve akıldışı tehlikelere girmesi üzerine de kurulmuştur. Öldürücü kuvvet kullanma gerektiğinde ilk mütalaa, polis memurunun veya kamunun güvenliği olmalıdır.
B. Bir polis memurunun bu politika çerçevesinde öldürücü kuvvet kullanmaya karar verişinin makuliyeti, o memurun olay yerinde, bazen saniyeni fraksiyonu içinde, en son derece hızla gelişen ve yoğun yaşanan bir olay sırasında karar vermek zorunda kaldığı hesap edilerek değerlendirilmelidir.
II.POLİTİKA METNİ (POLİCY TEXT)
A. Hayatın Korunması: Polis görevlisi öldürücü kuvveti ancak zaruri olduğu zaman, yani bu kuvvetin uygulanacağı şahsın, polis memurunun hayatına yada başka şahısların hayatına yönelik bir saldırıya kalkışacağını düşünmek için yeterli sebebi varsa kullanabilir.
B. Firardaki Şahıs: Firardaki bir şahıs 1)ciddi bir suç işlediği ve birisine ciddi şekilde zarar vereceği;birini öldürebileceği ya da öldürme tehdidinde bulunduğu durumlarda 2)bu şahsın kaçmasının gerek polis memuru gerek başkaları için ani tehlike yaratacağı veya ölüme sebep olacağı durumlarda öldürücü kuvvet kullanabilir.
C. Sözlü Uyarı: Mümkünse ve tehlikenin artmasına sebep olmayacaksa, öldürücü kuvvet kullanmadan önce sözlü bir uyarıda bulunma yetkisi polise verilmiştir.
D. Uyarı Ateşi: Polis tarafından uyarı ateşi açılmaz.
E. Araçlar: Sadece hareket halinde bir aracı durdurmak amacıyla ateş açılmaz. Aracın şoförüne veya içindeki yolcuya, ancak polis memurunun bu şahısların kendi hayatına veya başkalarının hayatına yönelik, ölüm ve yaralanmaya gidebilecek ani bir tehlike yarattığı konusunda makul bir sebebi varsa ve öldürücü kuvvetin kullanımını kamu güvenliğini tehlikeye sokmayacağına eminse ateş edebilir.
III.TANIMLAR (DEFINITIONS)
A. Öldürücü Kuvvet: Ölüme veya yaralanmaya yol açması muhtemel kuvvet.
B. Zaruret: Öldürücü kuvvet kullanma zaruretini değerlendirmede göz önünde bulundurulması gereken faktörler şunlardır: 1) Polise ve diğerlerine yönelik ani bir tehlikenin varlığı. 2)Öldürücü kuvvet kullanmanın alternatifi olan daha güvenlikli bir çarenin bulunmaması. Bu politikaya göre yalnızca firar halindeki şahsı durdurmak amacıyla öldürücü kuvvet kesinlikle kullanılmaz.(politikanın gereği, öldürücü kuvvet kullanılması için ya şahsın kendisi ya da kaçışı ani bir tehlike teşkil etmelidir.)
1.Ani Tehlike: “Ani demek” derhal yada o anda demek değil, yakında olabilir demektir. Bu nedenle tehlikeyi yaratan şahıs mutlaka üzerine doğru bir silah çevirmemiş olsa da ani bir tehlike yaratıyor olabilir. Örneğin eğer polis memurunun şu sebeplerin mevcudiyeti için mahul sebepler varsa bu ani tehlikedir.
a) Tehlikeyi yaratan şahıs silah taşıyorsa, ya da polis memuruna veya başkalarına karşı kullanmak amacıyla bir silahı ele geçirmek üzereyse; veya
b) Bu şahıs silahlı olarak, taktik avantaj elde etmek için kaçıyorsa; veya
c) Polis memurunu öldürmek, yaralamak, öldürücü bir silah taşımadan da polisi etkisiz hale getirmek kapasitesine sahip kişi bunları yapmak niyetinde olduğunu ortaya koyarsa; veya
d) Bu şahıs, biraz önce bir ölüme veya yaralamaya sebep olmuş ve şiddetli bir çatışmadan kurtulmak amacıyla o bölgeyi terk etmeye çalışıyorsa..“ Tayin edici önerme.. tehdidi değerlendirmek için gerekli bilgi..öğrenilmelidir.”
2.Emniyetli Alternatif: Emniyetli bir alternatifin mevcut olmadığı hallerde, polis memurunun, kendi hayatı ve başkalarının hayatı için tehlikeyi arttırıcı böyle bir alternatif arayışı içine girmesi gerekli değildir. Eğer öldürücü kuvveti kullanmak yerine aynı sonuca götürecek emniyetli bir alternatif söz konusuysa, öldürücü kuvvet kullanmak zarureti yoktur. Polis memurunun zanlıyı tehlikesizce yakalama imkanını etkileyen faktörler arasında şunlar sayılabilir:
a) Emre itaat: Öldürücü kuvvet kullanmadan önce mümkün olduğu hallerde sözlü uyarı verilir, yani böyle davranmak polis memurunu veya başkalarını tehlikeye sokmuyorsa zanlı polis memurunun sözlü uyarısına uyarsa öldürücü kuvvet kullanması gerekmeyebilir. Ama bu uyarılara uyulmaması memura başka emniyetli seçenek bırakmayacaktır.
b) Siperin Mevcudiyeti: Zanlının kendisini koruyabileceği bir siperin mevcudiyeti ona taktik avantaj sağlayacaktır. Kendisine bir siper arayan silahlı bir şahsa karşı öldürücü kuvvet uygulamak zaruri olabilir. Öte yandan, kendisini koruyacak bir siperde bulunan bu nedenle de taktik avantaj sahibi bir polis memuru, kendisini tehlikeye sokmaksızın öldürücü kuvvete gerek olup olmadığına karar vermek için ekstra zaman sahip olabilir.
c) Zaman Darlığı: Eylem/Reaksiyon sorunu yüzünden ortaya çıkan dezavantajlar, tehdit edici bir durumu birdenbire durdurabilme imkanının olmaması bir araya geldiğinde zorlayıcı bir zaman darlığı sorunu ortaya çıkar ki bu da polis memurunun tehlikenin niteliği ve aciliyeti konusunda bir değerlendirme yapmasını zorlaştırır.
IV.ÖLDÜRÜCÜ
KUVVETİN UYGULANMASI (APPLICATION OF DEADLY FORCE)
A. Öldürücü kuvvet kullanma kararı verildiği zaman zanlı teslim oluncaya veya acil tehlike ortadan kalkıncaya kadar bu eyleme devam etmelidir.
B. Bu politika çerçevesinde öldürücü kuvvet kullanımının zaruri olduğu durumlarda, öldürmeyen hafif yaralar vermek amacıyla ateş etmek teşebbüsü gerçekçi olmadığı gibi gerek polis memuruna gerekse de başkalarına karşı tehlike yaratır. Çünkü bu teşebbüs ulaşılmak istenen, acil tehlikeyi zamanında bertaraf etmek sonucunu sağlayamaz.
C. Öldürücü kuvvet kullanımı zaruri olduğu durumlarda bile polis memuru kullanımının başkalarını tehlikeye sokup sokmadığını hesap ederek, muhtemel faydalarını tartmalıdır.
SONUÇ (CONCLUSION)
FBI ajanlarına, bu plan ve senaryolarla birlikte verilen eğitim onların kolluk kuvvetlerindeki bütün kariyerleri boyunca alacaklar bütün eğitimlere bir temel oluşturmaktadır. Bir kolluk kuvvetleri görevlisinin hayatında karşılaşacağı en ciddi karar, öldürücü kuvvet kullanıp kullanmak gerekip, gerekmediği konusundaki kararıdır. Bu nedenle, kolluk kuvvetleri görevlilerini bu kararı verebilmek yönünde hazırlayabilmek bir kolluk kuvvetleri teşkilatının önündeki en ağır sorumluluktur.
Realistik bir eğitimle gerekli bilgilerin verilmesi ve bu bilgilerin kaynakları ve zaman ölçüsünde tekrarlanarak takviyesi polis memuruna, öldürücü kuvvet kullanma konusunda en doğru kararı vermek için hazırlayacaktır. Doğru politikanın, muhtelif Emniyet Müdürlükleri tarafından onaylanan tasvirlerinin birleştirilmesiyle, uygulanması polis memurlarının karar verme kabiliyetlerini pekiştireceği ve gerek kendilerine, gerekse liderlerine olan güvenlerini pekiştireceğinden şüphe yoktur.
Kaynaklar
-Virginia,
Quantice FBI Akademisi Legal Eğitim Birim yayınları
-Criminal
Justice Executive Forum.