FRANSA
BASK BÖLGESİ
BÖLGEDEKİ
DİL AYRICALIĞI ve EĞİTİMİ
|
|
K.Yücel TUTKUN [*] |
Fransa’nın Bask Bölgesinde uygulanan kısmi dil ayrıcalığı
ve eğitimi konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için “Bask” ın
“Bask Milliyetçiliği’nin” kısaca özetlenmesinde yarar bulunmaktadır. (2)
I-Bask Milliyetçiliği:
İspanya’nın kuzeyinde, Atlantik Okyanusu
kıyısındaki Vizcaya
bölgesinde 19. yy. ın son çeyreğinde ortaya
çıkmıştır.
Tipik bir Periferik
milliyetçilik olarak tanımlanmaktadır.
Periferi Milliyetciği, genel hatları
ile;
Alan merkezinde
bulunan, milliyetçiliğe dayalı biçimde “Milli devlet” niteliğini kazanmış olan
milliyetçiliğe;
Bu merkezin
çevresinde yerleşik, merkezle ilişkili bir alandaki diğer milliyetçiliğin;
merkezdeki “Milli devlet niteliğini kazanmış olan milliyetçiliğe” merkezden kopmak, kendi milliyetçiliğine
dayalı “milli devlet kurmak” için
gösterdiği tepki;
Şeklinde tanımlamak
mümkündür.
II-Bask
Milliyetçiliğinin coğrafi konumu:
Bask
Milliyetçiliğinin yaygın olduğu bölge; İspanya ile Fransa’ nın
sınırının Atlas Okyanusunda birleştiği Gaskonya
Körfezi civarında dır. (Bkz. Harita)
Bölge üç kısma
ayrılmaktadır.
1-Fransa
sınırları içinde kalan bölge “İPARRALDE”;
2-İspanya
sınırları içinde iki bölgeden;
a-Fransa sınırına
yakın olan bölge “NAVARRA”;
b-Batıdaki bölge “EUSKADİ” olarak anılmaktadır.
III-Bask
Milliyetçiliğinin Oluşumu:
Bask
Milliyetçiliğinin oluşumunda üç faktör etkili olmuştur.
1-Siyasal Faktör:
1839 – 1876 yılları arasındaki Karlist Savaşlar ve
ardından Bask bölgesine uygulanan ve sonradan kaldırılan Formal
Sistem;
2-Ekonomik ve Sosyal
Faktör: Bask bölgelerine tanınan ve Gümrük Vergisi Bağışıklığının Formal Sistem kapsamından çıkartılmasıyla birlikte
özellikle Vizkaya bölgesinde başlayan hızlı
sanayileşme;
3-Kültürel ve
İdeolojik Faktör: Siyasal , Ekonomik ve Sosyal faktörlerin uygulanması sonucu
ortaya çıkan Romantik ve Foral sistemci ( Fuerista) edebiyatı.
IV-Bask
Milliyetçiliğinin Temel Felsefesi:
Bask
Milliyetçiliğinin kurucusu 1865 doğumlu Sabino Arana
dır. 27 yaşında yayınladığı kitabında Viskaya’nın
bağımsızlığını temasını işlemiştir.
“Euskal
Herria (Baskça konuşulan toprak) Baskların vatanıdır. Eğer Basklar, İspanyol
iseler hiçbir ayrıcalık talep etmeye hakları yoktur. Eğer İspanyol değiller
ise, belki İspanyanın iç işlerine karışma hakkından mahrum kalacaklar ama
kimsenin de kendi işlerine karışmamasını isteyebileceklerdir.” Tezi hareket
noktası olmuştur.
Sabino’ nun cephe aldığı kesim Foral sistemi savunmaktan vaz
geçen büyük Burjuvazi ile İşcilerin dört elle
sarıldıkları Sosyalistlerdir.
Sabino’ nun felsefesinde
“Milleti” sırası ile Irk, Dil, Hükümet ve Yasalar, Karakter ve Gelenekler,
Tarihsel Kişilik belirlemektedir. Bunlardan dolayı milleti belirleyen temel
unsur Irk’ tır, ikinci unsur Dil’ dir. Irk olmaz ise
Bask Milleti de olmayacaktır.
Sabino için “dünyanın en iğrenç şeyi” Bask bölgesinde, Bask
ırkı olmaksızın, Bask Dilinin “Euskara” nın konuşuluyor
olmasıdır.
Sabino, koyu katolik, antiliberal bir kişi olup, Fransız Devriminin ilkelerinden
değil, “Milleti halk iradesinin üzerinde bir kavram kabul eden Alman
Romantizminden” etkilenmiştir.
Sabino’ nun kısa yaşamında yazdığı,
kitap ve makaleler ölümünden sonra 2.500 sayfalık bir kitapta (Obras Completas) toplanmıştır.
Yazdıklarının önemli bir bölümü “Bask Histografyasını”
oluşturmakta ve içeriğinin gerçekle ilgisi olmayan tarihsel öykülerden oluştuğu
ifade edilmektedir.
Süreç içersinde,
“Irk Unsurunu” da içeren “Bask Bölgeleri” için “Bask Ülkesi” anlamına gelen “Euskadi” veya “Euzkadi” sözcüğü
kullanılmaya başlanmıştır.
Akım, 1895 de kurulan PNV ile örgütlenmiştir. Sabino’
nun ölümünden sonra bölünmeler olmuştur.
Bask solunu oluştan
ETA – PM’ nin beş kişilik komandosu “Bask Milliyetçiliğinin İstediği “anayasa
değişikliğinin reddedilmesi” sonucu
İspanyol ordusuna karşı eylem yapmış ve şiddet hareketlerinde
tırmanmalar başlamıştır.
Olaylar Fransa
topraklarına sıçramıştır. İspanyanın terörle (ETA ile) mücadele politikasında
1979 yılının başından itibaren Fransa ile işbirliği yapmasını zorunlu
kılmıştır.
Euskadi’ de milliyetçi bir cephe oluşturulmasında kilit rol
oynayan PNV yüz yılı aşkın tarihinde asıl hedefi olan “Bağımsızlıktan”
vazgeçmemiştir.
Bask Milliyetçiler
hedefe ulaşmak için Irkçılıktan Marksizm ve Leninizm’ e, Avrupa Federaliziminden Maoculuğa, Etnisizmden
Troçkizm’ e, Hiristiyan
Demokratlıktan Şehir Gerilacılığına kadar her türlü
renge girmişler, zıkzaklar çizmişler ve günümüze
gelmişlerdir.
Amaçları Avrupa
Birliği içinde bağımsız bir “Euskal Herria” dır. Ancak böyle bir devletin tarihte hiçbir zaman var
olmadığı, gelecekte ne zaman kurulacağı konusunda da somut şeyler
söylenmemektedir. AB’ nin nasıl ve ne zaman kaçıncı
sırada Euskal Herria’ yı üye kabul edebileceği açıklanmamıştır.
Bask milletçiliği
19. yy. dan kalan felsefesi ile içinde bulunulan bu demokratik ortamda, nereye
kadar gidebilecektir.Bu sorunun cevabı önümüzdeki yıllarda verilecektir.
V-Fransa Bask Bölgesi; Dil Ayrıcalığı ve Eğitim durumu: (3)
1-Fransada
Dilin Konuşulduğu Bölge: Bask dili daha ziyade tarihi Labourd, Bas-Navarre Soule bölgelerindeki batı Pyrénées-Atlantiques kısmında konuşulur.
Fransada Baskça konuşulan topraklar (Euskal Herria); Zuberoa, Lapurdi ve Behe-Nafarroa bölgeleridir.
2-Bölgede
yaşayan nüfus ve Bask Dili konuşanların Sayısı: 1996 yılında Ulusal İstatistik Enstitüsü
tarafından yapılan bir araştırmaya göre (INSEE); nüfusun %27 sinin Bask dilini konuştuğunu,
%9’unun çok az konuştuğunu ve anladığını belirtilmektedir.
258.000
kişi olan toplam nüfusun 70.000 kişisinin Bask dilini konuşabildiği ve 23.000
kişinin ise sadece anlayabildiğini anlaşılmaktadır.
3-Bask
Dili Statüsü: Bask dilinin; herhangi bir yasal statüsü
bulunmamaktadır, Ancak 1789 Bildirgesinin 11. maddesinde “serbestçe yazma ve
konuşma hakkı” şeklinde ifade edildiği belirtilmektedir.
4-Bask
Dilinin Kamu Hizmetlerindeki durumu: Dil gerek
kamu yönetiminde ve adli sistemde temsil edilmemektedir (kullanılmamaktadır).
Bazı yerel otoriteler ve kamu hizmetleri kısmen turistlerle irtibata
geçtiklerinde kullanmaktadırlar. Yerel topluluklar yavaş yavaş
çift dilde yol işaretlerini kullanmaya başlamıştır.
5-Bask
Dilinin Eğitimdeki durumu: 1951 tarihli Deixonne
Kanunundan itibaren; bölgesel diller ve kültürler seçmeli ders olarak anaokul döneminden üçüncü seviye eğitime kadar
öğretilebilmektedir.
Geçerli olan 4 model bulunmaktadır.
a- (Model X): Tamamiyle Fransızca eğitim: Bu sistem genel kullanılan
sistemdir.
b-(Model A): Başlangıç Eğitiminde Bask
Dili; haftada 1-3 saat arasında
verilmektedir.
c-(Model B): Çift Dilde yapılan Eğitimde Bask Dili; kamu ya da özel okullarda
Haftada 12 saat verilmektedir.
d-(Model D): Bask Hazırlık Eğitiminde; uygulamalı Fransızca dili topluluk
okullarında tanıtılmaktadır.
1997-1998 yıllarındaki öğrencilerin
yukarıda belirtilen modellere gore eğitimi aşağıdaki şekildedir.
İlkokul
Eğitimi: Yaş Grubu: 3-11; Öğrenci sayısı: 24.500; Model X: %73 -
A:%11 - B: %11- D:%5.
Orta
Eğitim: Yaş Grubu: 11-18, Öğrenci sayısı: 26.400; Model X:%95 - A: %1 - B:%1,4 - D: %1,5;
Yüksek Öğretim: Üniversite seviyesinde Bayonne’daki
Inter-University
bölümündeki Bask çalışmaları kısmında 116 (1998) öğrenci bulunmaktadır. Bask
dili ve edebiyatı kursları bu üniversitelerde ve Toulouse
Üniversitesinde öğretilmektedir.
Coordination AEK: gençler için Bask dilindeki
sınıflar ve gelişim kursları için koordinasyon kurumudur. (20 merkez,100
öğretmen ve 1250 öğrenci – 1998 yılı)
6-Bask
Dilinin Medyadaki durumu:
a-Fransız Devlet
Televizyonu “Basque Daily”
olarak bir ya da iki dakikalık bir yayın yapmaktadır.
b-Fransız Devlet Radyosu
bir saatlik bir radyo imkanı tanımaktadır. 3 radyo istasyonu tüm gün bask dilinde yayın yapmaktadır.
c-Gazete: 1994 yılından bu
yana bu dilde haftalık yayın yapan bir gazete bulunmaktadır.
SONUÇ
OLARAK: Fransa’nın Bask Bölgesinde
benimsenen, hareket noktası kabul edilen
“Euskal Herria
(Baskça konuşulan toprak) Baskların
vatanıdır. Eğer Basklar, İspanyol iseler hiçbir ayrıcalık talep etmeye hakları
yoktur. Eğer İspanyol değiller ise, belki İspanyanın iç işlerine karışma
hakkından mahrum kalacaklar ama kimsenin de kendi işlerine karışmamasını
isteyebileceklerdir.” Tezi’ nin, bu formülu;
Fransa’ dan başka ülkelerde de; ( A, B, C, D, E ) ce
konuşulan toprak ( A, B, C, D, E) ‘ nin vatanıdır. Eğer ( A, B, C, D, E ) ler , ( X ) iseler
hiçbir ayrıcalık talep etmeye hakları yoktur. Eğer ( X ) değiller ise, belki (
X ) ’ in iç işlerine karışma hakkından mahrum kalacaklar ama kimsenin de kendi
işlerine karışmamasını isteyebileceklerdir.” Şeklinde taleplere vesile olmuş mudur, olacak mıdır?
-
- - -
- - -
- -
- - - -
(2)
ÖZCER, Akın. Euskal Herria
İspanya Siyasi Tarihinde Bask Milliyetçiliği, Cilt I, II. Doğan Kitapcılık
A.Ş. Haziran 1999 . ISBN 975 – 6817 – 51 – 8
(3)
Http:// www.eurolang.net/languages/basque.htm.