C) Nezarethane Defterine Kayıt

Yakalanıp karakolda gözaltına alınan veya kendiliğinden gelip de sonradan gözaltına alınan kişiler hakkında en kısa zamanda nezaret tutanağı düzenlenir. Kanunlarla tespiti istenen bütün bilgiler bu nezaret tutanağına yazılır.

Nezarethane sorumlusu (Yakalama 12) tarafından işlem yapılması gereken hallerde, nezaret memurunun kimliği tutanağa yazılır. Nezaret memuru yoksa, o görevi herhangi bir memur üstlenir (PACE 1.9). Nezarethane sorumlusu, yakalamayı yapan memurdan daha üst rütbede olmalıdır; yakalayan memur yakalama sebeplerini

buna izah etmeğe mecbur olmalıdır. Bu, keyfi yakalama uygulamasını azaltacaktır.

Terör suçlarında bu kayıt yapılmaz; sicil numarası ve birimi yazılır (PACE 2.2, TMK10/4).

Nezarethane sorumlusu aşağıdaki işlemleri yapar: i) nezaret memuru tutanağın doğru ve eksiksiz olmasından sorumludur, ii) gözaltına alınan kişinin başka bir karakola nakledilmesi halinde, ilk tutanağın kopyası ilgili kişi ile birlikte gönderilir, iii) tutanakta nakil nedeni ve zamanı, serbest bırakıldığı anın yazılmasını sağlamaktan sorumludur (YakalamaY 12, PACE 2.3).

Gözaltına alınmış olan kişi nezarethaneden çıktıktan sonra 12 ay içinde nezarethane tutanağının suretini isteyebilmelidir. Bu sureti kendisi isteyebileceği gibi, temsilcisi, uygun yetişkini de isteyebilmelidir (PACE 2.4).

Nezarethane tutanağının aslını inceleme yetkisi de vardır. Kendisi, temsilcisi, uygun yetişkini talep ederek mantıklı bir sebep gösterirse, tutanağın aslını inceleyebilir ve bu konuda bir tutanağa kayıt düşülmelidir (PACE 2.5).

Tutanağı, kaydı yapan memur imzalar. Saat ve tarih de belirtilir (YakalamaY 23). Tutanak bilgisayarla düzenleniyorsa, aynı kayıtlar metne yazılır.

Nezarethane defterine kayıt yapılırken yakalanan kişiye hakları tekrar hatırlatmış olur (Yakalama Yönetmeliği 12). Beş noktayı kapsayan hatırlatma sonrasında, ilgili şahıs da tutanağı imza eder. İmzadan imtina halinde, bunun sebebi ve saati açıklanır.

Gözaltına alma sebepleri deftere geçirilir (PACE 3.17).

d) Yakalama ve gözaltı işlemlerine karşı hakime başvurma.

Yakalanan kişi, müdafii, kanuni temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan kısımı, yakalanan kişinin hemen serbest bırakılmasını sağlamak için sulh ceza hakimine başvurabilirler (CMK 91/4). Yakalanan kişinin dilekçesi yetkili mahkeme polis tarafından en seri şekilde ulaştırılır (Yakalama Yönetmeliği 15). Bu başvuru hakkının ilgiliyi önceden bildirilmiş olması gerekir.

e) Nezarethaneye alınacak kişinin üstünün aranması.

Yakalamanın savcıya bildirilmesi gerekli olduğu için (CMK 161/2), Anayasanın öngördüğü “yazılı emir” şartı yerine getirilmiş sayıldığından (AramaY 8), nezarethane sorumlusu gözaltına alınan kişinin üstünü ve beraberindeki eşyayı arar. Arama gerekli hallerde mahrem yerleri ve iç çamaşırları da kapsar. Aramayı aynı cinsiyetteki memur (YakalamaY 10) yapar.

Aramadan sonra kişisel mallar iade edilir. Kişisel eşya, kişinin gözaltında iken meşru bir şekilde kullanabileceği, para ve kıymetli eşya dışındaki eşyadır. Gözaltına alınan kişinin kaçmak için kullanabileceği, kendisine veya etrafına zarar verirken kullanabileceği eşya ile delil olabilecek eşya alıkonur. Alıkoyma sebebi kendisine izah edilir (PACE 4.2).

f) Eşyanın tutanağı ve saklanması.

Nezaret memuru, gözaltına alınan kişinin yanında bulunan ve alıkonulan eşyayı tutanağa geçirerek ona imzalatır. İmzadan imtina halinde, bu husus tutanakta belirtilir. Eşyanın alıkonulma sebebi tutanakta açıklanmalıdır (PACE 4.5).

g) Doktora götürme.

Yakalama sırasında direnenler ve gözaltına alınması gerekli görülenler, doktor muayenesi için, resmi kuruluşlara götürülür (YakalamaY 9).

Gözaltına alınan kişinin herhangi bir nedenle yerinin değiştirilmesi, gözaltı süresinin uzatılması serbest bırakılması veya adli mercilere sevk edilmesi işlemlerinden önce, sağlık durumu hakimin raporu ile tespit edilir (Yakalama Yönetmeliği 9/2).

h) Kanunî yakınlarına haber verme.

Yakalanan kişinin yakınlara haber verme hakkı kolluk tarafından bilgi verilerek kullandırılır (PVSK 13, Yakalama Y 8). “Belirlediği kişiye” kolluk bilgi veremez.

i) Konsolosluğa haber verme.

Yakalanan kişi yabancı ise, konsolosluğa haber verileceği açıklanmalıdır PACE 3,3). Bu konuda doldurulan şüpheli ve sanık hakları formu (RG. 18.9.2002 ile değişik), Konsolosluk veya Büyük-elçiliği derhal haber verme hakkını yakalanana duyurmakta idi. Yani CMK, yazılı olarak karşı çıkmama halinde konsolosluğuna bildirme mecburiyeti getirdi (CMK 95/2).

(B) III - MÜDAFİ - KOLLUK İLİŞKİSİ.

1. Müdafiin nezarethaneye gelmesi, dosyayı incelemesi ve şüpheli ile görüşmesi.

Yakalanarak gözaltına alınan şüpheli veya sanığın soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında bir veya birden fazla müdafiin yardımından yararlanma hakkı vardır. Kanuni temsilcisi varsa, o da şüpheliye veya sanığa müdafi seçebilir (CMK 149/1).

Soruşturma evresinde ifade almada en çok üç avukat hazır bulunabilir (CMK 149/2).

Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında avukatın, şüpheli veya sanıkla görüşme, ifade alma veya sorgu süresince yanında olma ve hukuki yardımda bulunma hakkı engellenemez, kısıtlanamaz. (CMK 149/3).

Terör suçlarında, şüphelinin müdafi ile görüşme hakkı, C. savcısının istemi üzerine, hâkim kararıyla yirmidört saat kısıtlanabilir (TMK 10-b).

Müdafiin dosyayı inceleme yetkisi vardır (CMK 153). Yakalanan veya tutuklu bulunan kişi vekaletname aranmaksızın müdafii ile her zaman ve konuşulanları başkalarının duyamayacağı bir ortamda görüşebilir. Etkin bir savunma yapabilmesi için, dosyanın şüpheli – müdafi görüşmesi (CMK 154) öncesinde yapılması gerekir.

Kollukta bulunan soruşturma dosyasının C. savcısının yazılı emri ile incelenebileceğini düzenleyen Yakalama’ nın 22/1. fıkrası Dan. İdari Dava Daireleri Kurulunun 2005/762 sayı, 15.12.2005 tarihli kararıyla yürütülmesi durdurulmuştur.

2. Gözaltına alınan sanığın ifadesinin alınması.

Jandarma veya polis tarafından yakalanarak gözaltına alınan sanığın CMK 147 uyarınca ifadesi alınır.

3. Nezarethanede tutmanın usulü.

Yakalanan sanığın içinde bulunduğu hukukî duruma ‘gözaltına alma’ veya ‘nezaret altında bulundurma’ adı verilir. Kolluk, yakalanan kişinin kaçması veya saldırıda bulunmasının önlenmesi bakımından, sağlığına zarar vermeyecek şekilde, her türlü tedbiri alabilir (PVSK 13). Gözaltına alınanların yeme, içme ihtiyaçları ile nakillerine ait masraflar Emniyet Genel Müdürlüğü Bütçesine konulacak ödenekle karşılanır (PVSK Ek m. 2/2).

Suçla ilgisi olanlarla, birbirine hasım olanlar, erkek ve kadınlar bir araya konamaz. Nezaret altına alınan kişilerin zarurî ihtiyaçlarını bizzat görevli memurun gözetiminde gidermeleri sağlanmalıdır. Nezarethaneye girecek kişinin bel kemeri çıkartılır. Verilen yemekler karakol nöbetçisi tarafından kontrol edilir.

Nezarete alınacak kişilerin üzerleri karakol nöbetçisi tarafından ayrıca aranır (Yakalama 10, Karakol Talimatnamesi m. 149).

Karakol nöbetçisi, nezaret altına alınan kişiler orada kaldıkça, karakol amirinin izni olmadan ve bizzat muayene etmeden hariçten herhangi bir şey alıp verilmesine veya herhangi bir kimseyle görüşülmesine meydan vermez.

Karakol nöbetçisinin diğer bir görevi, tahkikat sırasında mağdur, tanık “şüpheli veya sanığın” karşılıklı olarak görüşüp anlaşmalarına veya birbirlerini tesir altına alarak veya tehdit ederek tahkikatı karartmaya çalışmalarına mahal bırakmamaktır.

Gözaltına alınan veya tutuklanan kişilere uygulanacak asgari kurallar vardır. Gözaltı sırasında yapılması gereken adli işlemler en kısa sürede yapılır. Gözaltına alma sebebi ortadan kalkar kalkmaz, yakalanmış olan kişi serbest bırakılır.