Geçen
Sayıdan Devam
IV-EMNİYET
TEŞKİLATI SİMGESİNİN VE ÜNİFORMASININ GELİŞİMİ VE DEĞİŞİMİNE KISA BİR
BAKIŞ :
|
|
K.Yücel TUTKUN[*] |
12.06.1994 tarihinde 3201 sayılı yasa ile kurulan Emniyet Teşkilatı’nın
kıyafeti; Cumhuriyet Dönemi’ nde siyasal
ve ekonomik gelişmelere göre zaman içinde değişikliklere uğramıştır. Emniyet
Sembolü ile birlikte kısaca bu kıyafet değişikliğine de değinmekte yarar
vardır.
Kendi içinde ayrıca detaylı olarak incelenmesi gereken Uniforma (Tektip
giyim) - Kıyafet değişikliğini dönemlere ayırmakta mümkündür.
A- 1937
- 1950 DÖNEMİ :
Emniyet Teşkilatı’ nın kurulduğu 1937
yılından, “Çok Partili Döneme” geçinceye kadar olan TEK PARTİLİ DÖNEMİ kapsar.
İktidarda olan parti Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) dir. Bu dönemde elbise rengi
“Gri” dir, “Kumlu” olarak da tanımlanırdı.
Bu dönemde Emniyet Mensubunun şapkasında,
göğsünde “Beyzi Emniyet Simgesi” bulunurdu. Bu beyzi Şemsin uzunluğu
Söz konusu beyzi Şems’ e Sultan Abdülmecid’
in Nişan-ı İftihar’ ında rastlanmaktadır. (Fotoğraf: Yedi - Sekiz)
Abdülmecit İftihar Nişan Nişanı’ ndaki orta
bölümü oluşturan yazı evi çevresi kaldırılmış, yazı evindeki yazı veya tuğra
yerine Bayrağımızdaki hilal ve ay konulmuştur.
Bu
sembol Faklon isimli alışımdan yapılırdı. Etrafında 40 (kırk) civarında
kabartma şua bulunurdu. Fotoğraf: On üç – On dört. (Özel Arşiv)
“BEYZİ ŞEMS”
(Fotoğraf: On üç )
“BEYZİ
ŞEMS”
(Fotoğraf:
On dört )
Şapka Yuvarlaktı.
Ceket yakası “ Kırlangıç Yaka” tabir edilen
kapalı yaka idi. Yakanın üzerind,e bordo renkli bir parça, bu parçanın üzerinde
de “Yaka” sayısı bulunurdu.
Ceket içine gömlek giyilmezdi. Gömlek
giyilmeyince boyunbağı da (kravat) takılmazdı. Ceketin ön tarafında yakadan
itibaren madeni, sekiz adet madeni yuvarlak düğme vardı. Bu düğmeler üzerinde
de “Şems” bulunurdu.
Pantolon, “Kilot pantolon” tabir edilen,
çizme giymeye elverişli pantolondu. Günümüzde bu tip pantolon, atlı spor
giyiminde görülmektedir.
Ayağa çizme veya ayakkabı giyilirdi.
Pantolon çizme giymeye elverişli yapıldığı
için, ayakkabı giyildiğinde ayakkabı üzerine, ayak bileği ile diz arasına
“Getir” tabir edilen bir giysi takılırdı. “Getir” diz altı ile ayak bileği
arasını kaplayan, yandan toka ile bağlanan deriden yapılan siyah renkli bir
“Tozluk” idi. Ayakkabıya çizme havası verirdi.
Palaska deriden yapıldı. Palaskanın,
dikdörtgen madeni tokasında “Polis” yazardı. Palaska ceketin giyildiğinde
ceketin üzerine; Kaput giyildiğinde kaput üstüne sarılırdı (kuşanılırdı).
Tabanca, kapalı kılıf ile Palaskanın sağ
yanına takılırdı. Palaskanın sol yanında “Kütüklük” tabir edilen bir tür çanta
olurdu. Görevli bu “Kütük” içine not defteri, kalem, düdük gibi
gereksinimlerini koyardı.
Palaska ile birlikte “Manevra kayışı” tabir
edilen, sol omuzdan arkaya dolanın bir kuşam daha vardı.
Yazlık üniforma yoktu. Ceket yazı
mevsiminde de giyilirdi. (Fotoğraf: On
beş)
Kışlık olarak
“Kaput” giyilirdi. Kaput boyu diz altına kadar inerdi. Kaput’ un önü birbiri
üzerine kapatılırdı. Kaputta göğüsün sağ ve sol yanlarında altı’ şar adet
madeni yuvarlak düğme vardı. (Fotoğraf: On altı)
Törenlerde, üst kısmında özel çıkıntısı
bulunan miğfer ve pelerin giyilirdi. Pelerinin dışı gri renk, iç astarı bordo
rengi idi.
4387 Sicil sayılı Polis Memuru
(Merhum) Yakup Tutkun
1944 – 1949 yıllarında
Giyilen, Ceketli, Getli Üniforması ile.
(Fotoğraf:
On beş)
4387 Sicil sayılı Polis Memuru (Merhum) Yakup
Tutkun
1944 – 1949 yıllarında giyilen, Kaputlu,
Getli Üniforması ile.
(Fotoğraf: On altı)
B- 1950
– 1960 DÖNEMİ: 1944 yılında
biten İkinci Dünya Savaşından sonra, Amerika Birleşik Devletleri, “Dost ve
müttefik kabul ettiği” (Nato üyesi)
Ülkelere “Marşal Yardımı” olarak bilinen yardımlar yapmaya başlamıştır.
Bir devletin “Marşal Yardımı” alınabilmesi
için, ülkede “Demokrasi olması” ve “En Az İki Parti” (İktidar ve muhalefet)
bulunması önemli bir ölçü idi.
ABD’ nin bu politikası muvacehesinde 1944
yılı, harp sonrası, yeni dönemde ikinci parti olarak “Demokrat Parti” (DP) kurulmuştur.
Tek
partili (Cumhuriyet Halk Partisi) demokrasi döneminden; çok partili Demokrasi
Dönemine geçilmiştir. Ablemi “Kır At” tır. Halk arasında “Demir Kırat” olarak
anılmaktadır.
Demokrat Parti seçimlere katılmış, kazanarak
iktidar olmuştur. Yeni iktidar döneminde, demokratikleşmenin göstergelerinden
birisi olarak da “Devletin görünür imajlarından birisi olan Polisin
kıyafeti” değiştirilmiştir.
Bu dönemde model olarak, Amerika Birleşik
Devletleri Polis üniformaları etkilidir.
Şapka Sekiz köşedir. Trafik görevlisinin
şapkası beyaz olmuştur.
Ceket yakası normal ceket yasasına
dönüşmüştür. Ceket içine gömlek giyilmektedir. Kravat (boyun bağı)
takılmaktadır. Kumaş rengi “gri renk” ten “lacivert renge” dönüşmüştür.
Yazlık giyim anlayışı gelmiştir. Yazlık ceket
Beyaz renkli, ince kumaştan dikilmektedir.
Çizme devam etmektedir. “Getir” kalmıştır.
Polisin kıyafeti ile birlikte “Simgesi” de
değişmiştir.
Simge olan “Beyzi Şems” değiştirilmiştir.
Yeni simge olarak; Sultan Abdülaziz
(1861-1876) (1277-1293) zamanında, 1278 yılında, verilmesi ve geri alınması
Nizamname ile düzenlenerek “HER TÜRLÜ DEVLET HİZMETLERİNDE İYİ İŞ GÖRMÜŞ,
BAŞARI GÖSTERMİŞ OLANLARA İFTİHAR VE
İMTİYAZ OLMAK ÜZERE” çıkartılan, Berat ile verilen dört rütbesi olan “Osmani
Nişanı” nın “Şemsi” tercih edilmiştir.
Şemsin “Yazı Hanesine (evine)”, “Türk Bayrağı” konulmuştur.
Çok partili dönemde, yeni simge
belirlenmiştir.
Memur, komiser ve Emniyet Amirlerinin Şemsi
“Beyaz” renktir. Fotoğraf: On yedi.
Müdürlerin Şemsi “Sarı” renktir. Fotoğraf: On
sekiz.
“AY
YILDIZLI ŞEMS” Gümüş Renkli
(Fotoğraf: On Yedi )
“AY YILDIZLI ŞEMS” Altın
Renkli
(Fotoğraf: On Sekiz)
Yeni simgeler, ince metallerden üretilmiştir.
Şapkaya ve göğse takılmaktadır. Göğse takılan Simgelerin sivri uçları, görev
sırasında, yakalanmaya çalışılan, karşı koyan kişilerin yakalanmaları sırasında
yüzlerinde ve ellerinde, görevlilerin de ellerinde çizikler oluşturmuştur. Söz
konusu sakıncalı durumun ortadan kaldırması amacı ile “simge” bir daire üzerine
yerleştirilmiştir. Simgenin oturduğu dairenin parlak olması, halk arasında
“Aynasızlar, aynalarına kavuştu” şekli ile “Şaka konusu” olmuştur.
Günümüzde de bu husus dikkate alınarak,
günlük görev elbiselerini üzerindeki simgeler ve rütbeler, bez, plastik gibi
malzemeden üretilmektedir. (Fotoğraf: Yirmi iki)
Görev elbiselerindeki açık renkli, parlak
renkli unsurlar, karşı taraftaki silahlı kişilerin, görevliyi hedef almasında
kolaylık sağlamaktadır. Bu neden ile görev elbiselerindeki simgelerin ve
işaretlerin koyu renk olmasına, parlamamasına özen gösterilir. Silahlar çin de
bu husus geçerlidir. Siyah renkli olmayan, parlayan silah sahibini kolayca
hedef kılar.
C-1960 –
1980 DÖNEMİ: Demokrat Parti ile
başlayan, demokrasinin getirmiş olduğu “İnsan Hakları” gibi çeşitli
hürriyetlerin ortaya çıkması, bu hürriyetlerin kullanılmasındaki anlaşışların
uygulanması, siyasi, ekonomik, kültürel alanda olumlu ve olumsuz bir çok olay
yaşanmasına neden olmuştur. Çok partili dönem 27 Mayıs 1960 Cuma günü yapılan
Askeri Müdahale ile askıya alınmıştır.
Bu dönemin ilk başlarında Polis
üniformalarının rengi Lacivert olmuştur. Ceket yakaları kapatılmış, gömlek ve
kravat (boyun bağı) kaldırılmıştır. Cekette 1950 öncesi tek parti döneminin,
kravatsız kırlangıç yakası geri gelmiştir. Şapka sekiz köşeden, yuvarlak hale
getirilmiştir.
1964 yılında kumaş rengi “lacivert renk” ten
“ yeşil renk” e dönüşmüştür. Ceket içine gömlek giyilmiş, boyun bağı
takılmıştır.
Çizme kalmıştır.
Süreç içinde elbiselerde bir takım detaylı
gelişmeler olmuştur.
Rütbe işaretleri göğüs’ tedir.
“EMNİYET AMİRİ-EMNİYET MÜDÜRLERİ RÜTBE
SİMGELERİ”
(Fotoğraf:
On Dokuz)
“POLİS
MEMURU- KOMİSER SİMGELERİ”
(Fotoğraf: Yirmi)
D-1980
ve GÜNÜMÜZ
Süreç içinde ortaya çıkan anarşi ve terör
nedeniyle 12 Eylül
İkinci ihtilalden sonra da polis kıyafetleri
değişmiştir.
07.03.1994 tarih, 21870 RG. Yayınlanan
“Emniyet Hizmetleri Sınıfı Mensupları Kıyafet Yönetmeliği” ile kumaş rengi “
yeşil renk” ten, tekrar “lacivert renk”
e dönmüş, gömlekler açık mavi renktir. Amerika Birleşik Devletlerinin çeşitli
Eyaletlerindeki Polis Sembolleri şekillenmede etkin olmuştur.
Rütbeler omuza takılmıştır.
Emniyet Teşkilatı simgesi; alt tarafında
“Çift Başlı Selçuk Kartalı” olan oval
bir zemin üzerine yerleştirilmiştir. Ay yıldız yukarıya bakmaktadır.
Memur ve komiser, emniyet amiri rütbelirinin şemsi Beyazdır. Metal (Fotoğraf yirmi bir) veya plastikten (Fotoğraf yirmi iki) imal edilmektedir.
“ METAL SİMGE”
(Fotoğraf: Yirmi bir)
“PLASTİK
SİMGE”
(Fotoğraf: Yirmi iki)
İlave edilen, Güç’ü ifade eden “ Çift Başlı
Selçuk Kartalı ” figürü Konya ilindeki Selçuklular döneminden kalan (1258-1270)
“İnce Minare Medresesinde bulunmaktadır. (14)
Ancak“ Çift Başlı Kartal ” ın ifade ettiği
güç, “Güneş” in ifade ettiği güçün
yanında neyi ifade eder? Türk Emniyet
Teşkilatı sadece Selçukluların devamı mıdır? Gibi sorular neden olmaktadır. “Bu
konu” ve “Polis Akademisi Simgesi” üzerinde
de ciddiyetle düşünülmesinin gerektiği değerlendirilmektedir.
(Detay için Bkz: Kaynakçada yazılı tüzükler,
yönetmelikler.)
E-TANITMA KARNESİ
Günümüzde
kullanılmayan, 08.10.1979 tanzim tarihli bir “Tanıtma Karnesi”
(Fotoğraf: Yirmi Üç)
Sürecek…