Üst Menu
Search
Generic filters

Ana Menu

Polis Kıyafetlerine Kısa Bir Zaman Yolculuğu

polis_dergi_aralik_2013_int_041 polis_dergi_aralik_2013_int_042 polis_dergi_aralik_2013_int_043 polis_dergi_aralik_2013_int_0441 Ekim 2012 tarihinde TBMM açılış töreninde, Osmanlı ve Selçuklu motiflerinin kullanıldığı dik yakalı ve karşılıklı paralel çift düğmeli polis kıyafetleri görücüye çıkmış, oldukça da dikkatleri çekerek beğeni toplamıştı. Özellikle dik yakalı ceketin, TBMM’nin ciddiyetini ve kararlılığını vurguladığı ifade ediliyordu. Aslına bakarsanız birçok ülkede, merasim birliklerinin kıyafetleri seçilirken, geçmişin şatafatlı ve rengârenk kıyafetleri tercih edilmekteydi. Örneğin, Paris’te Cumhurbaşkanlığı Sarayı Elsee’de, Napolyon zamanının üniformaları içerisinde miğferli ve kılıçlı muhafızlar tarafından korunmaktaydı. Yine Rusya’daki Kremlin Sarayı Muhafızları, Kızıl Ordu’nun değil de Çarlık Rusya’sının rengârenk üniformalı hassa birliklerinin üniformalarına sahipti. Bu nedenle TBMM’nin almış olduğu kararın yerinde olduğu söylenebilir. O halde TBMM’nin ciddiyetini gösteren bu dik yakalı polis üniformalarının geçmişine bir göz atalım.

Osmanlı Devleti’nde, 19 yy. ikinci yarısından itibaren iç güvenliğin sorumlusu olan Zabtiye Nezareti, Sultan II. Abdülhamit Dönemi’nde, şekil değişikliğine gitmeye karar vermiş ve dönemin Zabtiye Nazırı Kamil Bey, tarihler 1885 yılını gösterdiğinde, Sultan II. Abdülhamit’in Paris’ten getirttiği ve Türk Polisini modernize etmesi için görevlendirdiği Polis Müfettişi Mösyö Bonnin’e, polis memurlarının üniformalarını değiştirmek arzusunda olduğunu beyan etmiş ve O’nu, Paris’e gitmesi ve oradan model olarak fotoğraf resimleri getirmesi hususunda görevlendirmiştir.[1] Böylece Sultan II. Abdülhamit Dönemi polis kıyafeti değişikliği için ilk adımlar atılmış, dik yakalı ve paralel düğmeli ceket ve pantolondan oluşan polis üniformaları hayatımıza girmiştir.

Kışlık ceket, boz renkte kumaştan yapılırken yazlık ceketler, şekerrengi ketenden yapılmıştır. Ceketler, artık birbirine karşılıklı paralel düğmelerden değil, alt alta sıralı yedi düğmeden ibaret olmuştur.1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yeni düzenle beraber 1909 yılında, Zabtiye Nezareti kaldırılmış ve Emniyet-i Umumiye Müdürlüğü kurularak Dâhiliye Nezaretine bağlanmıştır. Bu süreçle beraber yani İttihad ve Terakki iktidarı sırasında polis kıyafetlerinde bir takım değişiklere gidilmiştir. Örneğin, “Türkçülük” fikrinden esinlenilerek fes kaldırılmış ve kalpağa geçilmiştir. Ancak, dik yakalı üniforma kullanımına fotoğrafta da görüldüğü üzere devam edilmiştir.

 

Ceketlerdeki apoletler ise kırmızı renktedir. Apoletlerin üzerine hangi yerin memuru ise oranın ismi yazılmıştır. Mesela İstanbul’da bulunuyorsa İstanbul, İzmit’te bulunuyorsa İzmit yazılmıştır. Günümüzde de bu uygulama bazu üzerinde devam etmektedir. Muavin ve komiser efendilerinin apoletlerinin kenarına beyaz sırmadan bir gaytan çevrilmiştir. Ayrıca, komiserlerin apoletlerine birer de yıldız işlenmiştir. Bunun yanı sıra ikinci komiserler ile serkomiserler ve hukuk mektebi veya zabıtan mektebi veyahut polis mektebinden mezun komiser muavinleri yakadaki alamet üzerine sırma işlemeli birer ay yıldız koyupnumaralarını apoletlerine koymuşlardır.[2] Yukarıda fotoğrafta, yakadaki ay yıldız, bu polis memurunun, polis mektebinden mezun olduğunu gösterir.

II. Meşrutiyet Dönemi polis kıyafetleri, Cumhuriyet Dönemi de kullanılmıştır. Yine dik yakalı, yedi düğmeli boz renkli ceketler ile siyah pantolon ile ay yıldızlı kalpaklar umumiyetle kullanılmaya devam etmiştir. Ancak, tarihler 1925 yılını gösterdiğinde, kalpak yerine güneş başlıklı şapka kullanımına başlanmıştır.

 

Polis memurlarının serpuşları âtîdeki (aşağıdaki) şekilde yaptırılacaktır.9 Eylül 1925 tarihinde İstanbul Polis Müdürü Ekrem Bey, polis memurlarının giyecek olduğu serpuşların ne şekilde olacağı ile ilgili bir tebliğ yayınlamıştır. Ekrem Bey tarafından yayınlanan tebliğ aşağıya çıkarılmıştır:

 

1.   Serpuşlar aynen jandarma zabitanına mahsûs şekilde bulunacaktır.

2.   Kumaş polis memurlarının üzerindeki ceket kumaşından olacaktır.

3.   Jandarma zabitanının serpuşlarındaki rütbeleri gösteren şeritlerin zemini düz kırmızı çuha olacak şerit kullanılmayacaktır.

4.   Derecât, âtîdeki işaretlerle gösterilecektir: polis memurları için beyaz bir yıldız, komiser muâvinleri için yan yana iki yıldız, komiserler için yan yana üç yıldız, serkomiser için yan yana dört yıldız bulunacaktır.

5.   Bu yıldızlar serpuşun ön tarafında ve kırmızı kısmın üstünde kalpaklarda (gibi) hilâl viş-şeali (beyaz) bir yıldız vaz’ olunacaktır.

6.   Siper şemsin üst kısmı serpuşun kumaşından ve kaşların üzerine gelen kısmı da meşinden olacaktır.

7.   Siper şemsin üzerine jandarma zabitanı serpuşlarındaki gibi bir sakındırık yaptırılacaktır. Bu da 1 santimetre genişliğinde siyah şerit olacaktır. Bu şerâite tevfîkan her mahalde en kısa bir zaman zarfında serpuş i’mâli ile polislere de madenî bir şekilde serpuş giydirilmesini rüesa-yı memurîn-i mülkiyenin gayret ve himmetlerinden beklerim efendim.

Dâhiliye Vekâlet-i Celîlesinden mürûd (gelen) emir sûreti bâlâdadır. Bi’l-münakkısa (eksilme ile) melbusât tahsîsâtından yaptırıp tevzi’ eylemek zamana mütevakkıf olduğundan isteyenlerin arzu eylediği yerde bir an evvel yaptırmasına delâlet ve bu husûsu te’mîn eylemeniz matlûbtur (istenilendir).”[3]

1925 yılında yapılan bu değişiklikle, kalpağın en üst tepesindeki rütbe alametleri bu seferde şapkanın ön tarafında ay yıldızlı hilalin hemen altına konulmuştur. Apoletlerdeki yıldız adedi kadar şapkaya yıldız konulması kararlaştırılmıştır. Bu arada şunu belirtmek gerekiyor ki polis memurlarının bir yıldızı bulunmaktadır. İki yıldız ise komiser muavinini ifade etmektedir. Polis teşkilatındaki bu yeni uygulama 1936 yılına kadar devam etmiştir.

Komiser Muavini 1936

Tarihler 1936 yılını gösterdiğinde, dik yakalı ve alt alta yedi düğmeli ceketler esas olarak devam etmekle birlikte ufak değişikliklere gidilmiştir. Şapkada bulunan ay yıldız, güneşli ay yıldıza dönüşmüş ve şapkada bulunan yıldızlar, dik yakalara indirilmiştir. Polis memurlarının dik yakadaki yıldızları yalnız iken, komiser muavininden merkez memuruna (emniyet amirine) kadar diğerlerinin yıldızları yukarıda fotoğrafta da görüldüğü üzere üçgen yapılı nikelli olmuştur.[4]

 

Komiser Muavini 1938

Tarihler 1938 yılını gösterdiğinde, polis kıyafetinde ilk defa EM remzi ile karşılaşmaktayız. Bu EM remzi şapkada bulunan ay yıldızlı güneş resminin hemen üstüne koyulmuştur. Onun dışında ekseriyetle polis kıyafetleri 1936 yılı ile aynıdır, yani dik yakalı üniformalar kullanılmaya devam etmiştir. Yalnız şunu söylemek gerekirse Emniyet Amirleri ile Emniyet Müdürleri yakası açık yani kırlangıç yakalar kullanmıştır. Alametleri ise yakalarına koyulmuştur.

 

 

1952 Öncesi

1952 Değişikliği

Polis kıyafeti üzerinde 1941, 1945, 1950 yıllarda kısmi değişiklikler yapılsa da en esaslı değişiklik 1952 yılında yapılmış ve dik yakalı cekete veda edilmiştir. Artık tüm emniyet mensupları, dört düğmeli ve açık yaka (kravatla beraber) ceket giymeye başlamışlardır. Ayrıca üniforma renginde de değişikliğe gidilmişkoyu mavi renk seçilmiştir. Gömlek ve kravatın da elbise rengine yakın renkte olması kararlaştırılmıştır. 1952 değişikliği ile ceket yakalarında bulunan rütbe alametleri sağ göğüs ve şapkaya koyulmaya başlanmıştır. Şapkalar ise sekiz köşelidir.[5] Yine sol göğüs üzerine polis arması koyulmaya başlanmıştır.[6] Yukarıda, Komiser Muavini Mustafa Erkan’ın fotoğraflarından bu değişimi açıkça görebilirsiniz.

 

Görüldüğü üzere, 1885 yılından itibaren başlayan dik yaka uygulaması, 1952 yılında terkedilmiştir. 1952 yılından sonra da pek çok defa polis kıyafeti üzerinde değişiklikler yapılarak 1994 yılına gelinmiş ve o yılda Amerikan Polisi model alınmak suretiyle günümüz polis kıyafeti meydana getirilmiştir. Şimdilerde ise TBMM güvenliğinin polise bırakılmasıyla bu dik yakalı elbiseler yeniden gündeme gelmiştir. Sade ve işlevsel görünümünden ziyade gösterişi ve şatafatlı oluşu ile dikkatleri üzerine celb etmiştir.

Geçmişten bu yana değişik şekil ve renkteki tüm polis üniformalarını şerefiyle taşıyan ve ebediyete intikal eden tüm meslektaşlarımızın ruhu şad olsun…

 

 

 

 

 

 

 

 

 


[1] BOA, Y.PRK.ZB, 3/5

[2] Tüm Vilayet ve Müstakil Vilayetlerde Bulunan Polis Komiser ve Memurlarının Elbisesinin Şekil ve Rengi Hakkında 5 Ocak 1912 Tarihli Yönetmelik, Polis Gazetesi, s. 134-136, 23 Kânûn-ı Evvel 1327.

[3] Polis Mecmuası, S. 190, s. 363-367, 1 Teşrin-i Sani 341 R.

[5] Şapkanın sekiz köşeli olması o sıradaki Emniyet Genel Müdürünün Elazığlı olmasından kaynaklandığı rivayet edilmektedir.